Hər bir cəmiyyətin, dövlətin inkişafı elmin və təhsilin inkişaf səviyyəsindən çox asılıdır. Təhsildəki problemləri aradan qaldırmaq üçün təhsilin bir pilləsində islahat aparmaq yetərli deyil. Kompleks şəkildə bütün pillələrdə bunu etmək lazımdır. Yəni uşaq baxçasından başlamış, ən ali təhsil səviyyəsinə qədər bunu etmək lazımdır. Yoxsa hansısa bir pillədə islahat həyata keçirməklə inkişafa nail olmaq olmaz. Ilk növbədə məktəbəqədər təhsil müəssisələri İcra hakimiyyətlərindən alınıb Təhsil Nazirliyinə verilməli və onlara qəbul elektron qaydada həyata keçirilməlidir. Bundan sonra təhsilin bütün pillələrində çalışan müəllimlərin bilik və bacarıqlarının, sənədlərinin ciddi şəkildə yoxlanılması lazımdır və müasir standart və tələblərə cavab verməyənlər sistemdən uzaqlaşdırılmalı, əvəzinə yeni kontingent cəlb edilməlidir. Dərsliklərin yazılması proseduru dəyişməli, bir neçə müəllif kollektivi formaaşdırılıb hərəsi bir kitabı yox, bir neçə paraqrafı hazırlamalıdır. Təhsilin, xüsusi ilə orta məktəbin idarə olunmasında iştirak edənlərlə bağlı xüsusi islahatlar aparılmalı, onların yenidnə seçimi həyata keçirilməlidir. Hesab edirəm ki, məktəb rəhbərliyi də müddətsiz yox, müddətli olmaldır və bu müddət də uzun olmamalıdır. Nəticələri zəif olan məktəb rəhbərliyi növbəti müddətdə təyin edilməməlidir. Ali təhsil müəssisələri ilə bağlı ciddi islahatlara ehtiyac var. Əmək bazarının tələbinə cavab verməyən ixtisaslara qəbul aparılmamalıdır. Universitetlərin yataqxana şəraiti qısa müddətdə yaradılmalı, universitetlərə xarici ölkələrdən tələbə cəlbi üçün ciddi layihələr həyata keçirilməlidir. Bunların başında isə təhsilin maliyələşdirilməsi, xüsusi ilə təhsil verənlərin, alimlərin əmək haqları ciddi şəkildə qaldırılmalı, onların sosial ehtiyacarı ödənməlidir. Bir misal çəkim: İkinci Dünya Müharibəsi zamanı Eynşteyn bir polkovnikin himayədarlığı ilə Amerika prezidenti Ruzveltin qəbulunda olur. Görüşün əsas məqsədi atom bombasının istehsalı ilə bağlı maliyyə məsələsini həll etmək olub. Prezident Eynşteynə sual verir ki, atom bombasının həcmi nə qədər olar? Eynşteyn deyir kül qabı boyda. Ruzvelt bir də soruşur: "Nə qədər adam öldürə bilər?” Eynşteyn cavab verir ki,təqribən 20-30 min. Prezident bu cavabdan bir şey anlamır və söhbətin sonunda deyir hörmətli professor, ölkə müharibə şəraitindədir, Amerika hökumətinin axmaq ideyalara xərcləməyə pulu yoxdur. Çox abırlı bir adam olan Eynşteyn polkovniklə birgə otaqdan çıxanda, polkovnikin gözü qapının üzərindəki şəklə sataşır və deyir ki, cənab prezident, bu nəyin şəklidir? Cavab gözləmədən çıxıb gedirlər. Ruzvelt həmin gün axşam Ağ evin həyətində əlil arabasında gəzərkən polkovnikin "Cənab prezident, bu nəyin şəklidir?” sualını xatırlayır və dərhal məşhur ixtiraçı Fultonun düzəltdiyi buxar gəmisinin şəkli gözünün önünə gəlir və deyir "Allahım, məni Napoleonun buraxdığı səhvdən qoru”.Yadına düşür ki, Napoleon taxt-tacını itirib sürgünə göndəriləndə onun yanından üzərində "Fulton” yazılmış bir ABŞ gəmisi gəlib keçir. Onda Napoleon anlamışdı ki, mən taxt-tacımı indi yox, on il əvvəl Fultonu saraydan qovanda itirmişəm. Yəni vaxtında Fultona istədiyi pulu versəydim, mən yenə də Fransanın imperatoru olaraq qalacaqdım. Ruzvelt Fransanın tarixindəki bu hadisəni xatırlayır və köməkçisini çağıraq səhər polkovniklə və Eynşteynlə ələqə qurmaq tapşırığını verir. Tarixdə belə nümunələr çoxdur. Bu saat Amerika dünyaya böyüklüyü ilə deyil, elmi ilə diktə edir, elə bir mühit və şərait yaradıb ki, dünyanın ağıllı adamları imkanı olan kimi çamadanını götürüb gedir Amerikaya. Çünki bilir ki, orada onun səmərəli şəkildə işləməsi, öz ideyalarını həyata keçirməsi üçün hər cür mühit var. Yenə bir misal: bilirsiniz ki, penisillin şotlandiyalı alim Aleksandr Fleminq İkinci Dünya Müharibəsi öncəsi ixtira edib. O, imkanlı adamlardan xahiş edir ki, dərmanı istehsal etmək üçün ona maliyyə ayırsınlar. İngiltərə kimi ölkədə bir adam tapılmır ki, bu işə kömək etsin. Axırda həmin alim ABŞ gedir və orada bir maraq oyadır və dərhal penisillinin istehsalına başlayır. Şotlandiyalı bakterioloq Aleksandr Fleminq penisilini ixtra etdi və 1945 ildə Nobel mükafatı alır. Bununla da İkinci Dünya Müharibəsində milyonlarla insanı ölümdən xilas edirlər. Yəni elmin rolu çox həlledicidir. Bunu Birinci Dünya ölkələrində hər kəs başa düşür, İkinci Dünya ölkələrində də elmin və təhsilin rolu dərk edilməkdədir.