İnsan var olduğu müddətdə daim həyatında nəyisə dəyişir. Kimi xasiyyətini, evini, iş yerini, kimi həyat yoldaşını, kimi də bütünlüklə həyatını dəyişir. Amma heç də hər zaman arzuladığımız həyata aparan yolda bəyənmədiklərimizi dəyişdirmək imkanımız olmur. 

İllər ötdükcə edə bilmədiklərimiz “kaş ki”lərə çevrilir. “İndiki ağlım olsaydı...”, “İndiki pulum olsaydı...”, “İndiki vaxtım olsaydı...” kimi ifadələrin bəzən sayı-hesabı olmur.

AzVision.az-ın “Nəyi dəyişərdin?” rubrikasının budəfəki həmsöhbəti ADP- nin sədri, siyasətçi Sərdar Cəlaloğludur.

`Prezident olmamışamsa , bu, o demək deyil ki, səhv etmişəm`

- Dağıstanın xalq şairi Rəsul Həmzətovun məşhur bir sözü var. Deyir, “sənin 20 yaşında sağlamlığın varsa, var. Yoxdusa, gözləmə, olmayacaq. Sənin 30 yaşında ağlın yoxdursa, gözləmə, olmayacaq. 40 yaşında sərvətin, cəmiyyətdə mövqeyin yoxdursa, gözləmə, olmayacaq. 50 yaşında müdrikliyə çatmısansa, heç, çatmamısansa, gözləmə, olmayacaq”. 

İnsanın taleyi, kimliyi onun həyatda müəyyən seçimlərlə bağlıdır. Seçimlərdən biri - hansı ailədə doğulmağımız bizim iradəmizdən asılı deyil. Əslində baxsan, sonrakı seçimlərə də birinci dediyimiz çox təsir edir. Kasıb və varlı ailədə doğulan iki adam götürək. Əgər ikisi də elmin dalınca gedirsə, varlı ailədə doğulan daha çox irəliyə gedəcək, nəinki kasıb ailədə doğulan. İkinci isə, seçimin özünün düzgün edilməsidir. Düzgün seçim insanı irəli aparır, yanlış seçim isə geriyə atır. 

İnsan həyatının mahiyyətini özündə birləşdirən daha bir neçə seçim var. Bunlardan biri insanın özünə dost seçməsidir. Dost, ailədən fərqli olaraq, sənin şüurlu olaraq özünə ailə üzvü kimi qəbul edəcəyin adamdır. Bu baxımdan mən həyata ikinci dəfə gələrəmsə, indiyə kimi seçdiyim dostları yenidən seçərəm. Çünki dost məsələsində yanılmamışam. 

İkincisi, peşə seçməkdir. Hansı ki, bu, 18-19 yaşından sonra başlayır və insan minlərlə peşələrin içindən özünə, xarakterinə, həyat məqsədinə uyğun peşəyə sahib olur. Həkimliyə görə peşman deyiləm. Çünki mənim üçün həkimlik qədər ikinci bir müqəddəs peşə yoxdur.

Üçüncüsü intellektualın istiqamət seçimidir. Mənim düşüncəmdə bir fəlsəfi düşünmə tendensiyası var. 

Cəmiyyətin həyatında tutduğun yerlə bağlı da 3 seçim var: özün üçün, ailə üçün və ya xalq üçün yaşamağı seçə bilərsən. Burada da seçimimi səhv etməmişəm. Xalqım üçün yaşamağa üstünlük vermişəm. Bu baxımdan seçimimdən, taleyimdən razıyam. 

Düzdür, mənim iradəmdən asılı olmadan bəzi səhvlərim də olub, ancaq bunlar taleyimə elə də ciddi təsir etməyib. Məsələn, prezident olmamışam. Amma bu, o demək deyil ki, mən siyasəti yanlış seçmişəm. Və yaxud elmlər doktoru, akademik deyiləm, ancaq bu, o demək deyil ki, düşüncə tərzimin bu cür olması yalnışdır. Bu baxımdan mən 60 illik ömrümdə düzgün seçim etmişəm. 

Valideyinlərimin hər ikisi öz dairəsində nüfuza malik insanlar olub. Elə ailədə böyümüşəm ki, bizə pis şeylər öyrədilməyib. Ailə başçımız başqaları üçün daha çox iş görüb, nəinki, özümüz üçün. O cür ailədə doğulmasaydım, yəqin ki, siyasətə meyl etməzdim. 

`Elçibəyin vaxtında hakimiyyət təklif etdilər, getmədim`

- Hansısa bir hadisə baş verəndə ilk vaxtlar `kaş ki...` dediyim olub. Amma sonradan, uzaqdan baxanda görmüşəm ki, mənim `kaş ki...` deməyim yanlışdır. Məsələn, 1990-cı ildə deputat seçkilərində məni seçilməyə qoymadılar. Və yaxud, Elçibəyin vaxtında mənə hakimiyyət təklif etdilər, getmədim. Sonradan `kaş ki, gedərdim...` fikri ildırım kimi beynimdə çaxdı. Amma indi baxanda görürəm ki, ən düzgün addım elə o olub. Elə ən doğrusu reallıqdır. 

`Yaxşı həkim olmuşam `

- Həkim kimi ən yaxşı həkim olmuşam. Amma başqa həkimlər kimi adım çıxmayıb. Birincisi, öz ixtisasımı dəqiq bilirəm. İkincisi, bu sahədə bir nəzəriyyə yazmışam. Alimlər, həkimlər var ki, öz sahəsində heç bir elmi fikri, nəzəriyyəsi yoxdur. Mən bundan artıq nə edə bilərdim ki ? Sadəcə, imkan olmadı ki, onu elmi məhsula çevirim. Ona da təssüflənmirəm. Bütünlükdə götürəndə öz sənətimin kulminasiya nöqtəsinə çatdığımı içimdə bilirəm. 

Nəhayət, tək Azərbaycanda yox, dünayada yeni bir elm hazırlamışam. Həmin elmin adını Kondisiologiya qoymuşam. Elmin mahiyyəti həqiqətin mütləq şəkildə dərk edilməsi haqqındadır. 

Bundan başqa, Elmlər Akademiyasının elmi məcmuələrində, qəzetlərdə yüzlərlə məqalələrim var, mən hələ müsahibələrdə verdiyim fikir və ideyaları demirəm. Onların hər biri elmi məqalələr qədər sanballı fikirlərdir. Bir insan bundan artıq öz taleyində nə edə bilər ki, mən baxım deyim `yox, başqa cür yaşayardım`. 

Sadəcə olaraq, bir şeyə təəssüf edirəm ki, vaxtında maddi məsələləri həll etməmişəm, iqtisadi vəziyyətimi düzəltməmişəm ki, bu gün yazdığım kitabları daha yüksək səviyyədə çap etdirim. Zaman- zaman iqtisadi çətinliklər məni yaradıcılıqdan yayındırıb. 

`Siyasətə borcluyam`

- Siyasi şüur insan şüurunun ən yüksək mərhələsidir. Ən aşağı mərhələsi cari şüurdur. Ondan sonra elmi şüur gəlir, daha sonra fəlsəfi şüurdur. Bu baxımdan, bir insanın alim, filosof olmadan siyasətçi olması mümkün deyil. Ən azı sənin düşüncən bu etapları keçməlidir. Elmi, fəlsəfi düşünməyi bacarmalısan ki, sənin düşüncələrin siyasi olsun. Bu gün də mənim siyasi düşüncələrim başqalarından onunla fərqlənir ki, siyasi düşüncənin tələb etdiyi mərhələlərin hamısını keçib. 

Siyasət mənə cəmiyyətə həsr etdiyim ömrümün daha nizamlı və məqsədyönümlü keçməsinə kömək edib. Siyasət məndən heç nə almayıb, əksinə, çox şey verib. Çoxlu gözəl insanlarla çiyin- çiyinə vuruşmuşam. Fikir mübadiləsi aparmışıq. Xalqımızın gələcəyi ilə bağlı öz fikirlərimi onların fikirlərilə tutuşdurub səhvini -düzünü müəyyənləşdirmişəm. Siyasət məni cəmiyyətə yaxşı və pis olmasından asılı olmayaraq, başqa bir rakursdan tanıdıb. Bu baxımdan, mən siyasətə borcluyam. 

`Uşaqlarımı istədiyim kimi tərbiyə edə bilmədim`

- Siyasətə erkən qoşulduğuma görə, açığını deyim ki, uşaqlarımın tərbiyəsinə, yaxşı təhsil almasına vaxt sərf edə bilməmişəm. Xalq hərəkatı yenicə başlayanda maaşımızn bir hissəsini bu hərəkatın aktivləşməsinə, cəbhənin təşkil olunmasına xərcləyirdik . Elə olurdu ki, evdə çörək olmurdu, mən axırıncı 10 manatı da aparıb işimizlə bağlı verirdim. Bu da mənim ailəmə iqtisadi cəhətdən pis təsir etdi. 

Uşaqlarımın düzgün formalaşmasına nəzarət edə bilmədim. Müəyyən mənada biri siyasətdən, biri elmdən kənar düşüb. Özümün universal təbiətimə uyğun tərbiyə edə bilmədim. Yeganə uduzduğum budur. 

Siyasət başımı elə qatdı ki, valideyinlərlə də çox maraqlana bilmədim. İndi buna çox təəssüf edirəm. Xüsusən də anam xəstə idi, evdən çıxa bilmirdi. Həmişə deyirdi ki, heç olmasa zəng et, səsini eşidim də. O zaman bu sözü o qədər də dərk etmirdim . Anam dünyasını dəyişib, indi bilirəm ki, o, nəyin həsrətini çəkirdi. 

`Qardaşımla siyasi ayrılıq şəxsi ayrılığımıza səbəb oldu ` 

- Biz müxtəlif düşüncəli adamlar kimi, müxtəlif yerlərdə, müxtəlif vaxtlarda, müxtəlif istiqamətlərdə siyasi prosesə qoşulmuşuq. Tamamilə fərqli düşünürük . Buna görə də qardaşım Qurbanın siyasi düşüncəsinə təsir edə bilmərəm. Mən həkiməm, o, hüquqşünasdır. Həkimliklə hüquqşünaslığın fərqi nədirsə, Qurban bəylə mənim də fərqimiz odur. 

Mən 1990-cı ildə cəbhədən ayrılmışam. Cəbhənin o vaxtkı, rəhbərlərilə heç bir sıx ünsiyyətim olmayıb. Hətta Naxçıvan cəbhəsinə rəhbərlik edəndə də Bakıdakı rəhbərlərinin heç birilə yaxın ideoloji, mənəvi cəhətdən bağlılığım olmayıb. Əksinə, onların əksriyyətinin yanlış olduğunu uzaqdan görürüdüm. Qurban bəy isə Pənah bəy, İsa Qəmbər, Əli Kərimli, Əbülfəz Elçibəylə iç- içə, bir evli kimi yaşayıblar. Ona görə də Qurban bəyin onlara, həmin dövrdəki hadisələrə olan münasibəti mənimkindən tamami ilə fərqlənir. 

Başqaları qohumluq əlaqələrini siyasətə gətiriblər, biz isə siyasəti qardaşlıq əlaqələrimizə apardıq. Onda yolarımız ayrıldı. Siyasi ayrılıq şəxsi ayrılığımıza səbəb oldu.