“Özlərini hansısa formada təsdiq etmək üçün fürsət və məkan axtarırlar”

İsmayıl Kərimov,  Dövlət İdarəçilik Akademiyasının müəllimi:
“Bu tip hadisələr təəssüf ki günümüzdə daha çox rastlanır. Hamı bunu bir təhlükə kimi baxır. Əslində nə baş verir? Mənim öz yanaşmam bundan ibarətdir ki, bu da özünü təsdiq etmənin bir formasıdır. Yeniyetmələr və gənclər hər zaman özlərini hansısa formada təsdiq etmək üçün fürsət və məkan axtarırlar. Amma bu hadisədə adı çəkilən gəncin sosiallaşmasındakı problem özünütəsdiq prosesinin fərqli dəyərlərdə qurulması ilə müşayət olundu.  Gənclər bu dəyərləri haradan və necə öyrənirlər. Bunu müəyyən etmək üçün  Amerika kəşf etmək lazım deyil. Gənclər və yeniyetmələr kiminlə daha çox ünsiyyətdə olur və ünsiyyətin dərinliyi harada daha sıxdırsa gənclər dəyərləri oradan öyrənirlər. Bizdə bir çox hallarda gənclərin tərbiyə məsələlərini ailənin üzərinə atırlar. Onda belə bir sual ortaya çıxa bilər ki, bir halda ki gənclərin sağlam həyat tərzi sürməsi və mənəvi-əxlaqi tərbiyəsi ailənin öhdəliyinə düşürsə o zaman niyə bu istiqamət bizim gənclər siyasətində əks olunmuşdur.  Niyə bununla bağlı strukturlar yaradılmışdır? Çox vaxt orta məktəb-valideyn əməkdaşlığından danışırıq. Bu əməkdaşlıq formatı bizdə işləmir. Gənclərin və yeniyetmələrin daha çox ünsiyyətdə olduğu məkan sadəcə ailə deyil həm də məktəblərdir. Deməli məktəbdə elə bir mühit yaradılmalıdır ki, gənclər daha yaxşı dəyərləri öyrənə bilsin.  Gənclərin sosiallaşma prosesi məhz məktəbdə başlayır. İlk dostluqlar orada qurulur. Məktəblərdə mühiti elə qurmaq lazımdır ki, gənclər maksimum səviyyədə sosiallaşsınlar. Sosiallaşma həm dəyərlər yaradır həm də  birgə yaşayış qaydalarını özü ilə bərabər gətirir. Gənclərin sosiallaşması üçün orta məktəblərdə sosial fəaliyyətləri gücləndirmək lazımdır. Mən şəxsən Sumqayıtda neçə il gənclərlə iş sahəsində işlədim. Açıq deyim ki, orta məktəblərdə təşkil olunan sosial fəaliyyətlər kreativ deyil. Bu məsələdə gənclər təşkilatlarının təcrübəsindən istifadə etmək lazımdır. Mən düşünürəm ki, gənclər təşkilatları bu işə çox həvəslə qoşulacaq. Gənclərin intellektual inkişafı üçün müxtəlif debatların, oyunların təşkili çox faydalı ola bilər. Gənclər nə qədər daha çox sosial fəaliyyətlərə cəlb olunarsa bir o qədər zərərli vərdişlərdən yayına biləcək və risk azalacaq.  Mən düşünürəm ki, vətəndaşlıq təhsili baxımından gənclər və yeniyetmələrdə insan hüquqlarının bir mədəniyyət kimi aşılanması çox vacibdir. Bu mədəniyyət birgə yaşayış qaydalarının tənzimlənməsi, başqalarının şəxsiyyətinə və hüquqlarına hörmətlə yanaşmağı, streotiplərin aradan qalxmasına böyük töhfə verə bilər. Amma gəlin özümüzü aldatmayaq. Bu məsələlər sadəcə təlimlə olan məsələ deyil. Gənclərə dəyərləri aşılamaq üçün onlarla işləyən insanlar özləri o dəyərləri yaratmalıdır, şəxsi nümunə olmalıdır. Bununla bağlı Gənclər və İdman Nazirliyinin yerli strukturları- gənclər təşkilatları-təhsil şöbələri arasında üçlü bir əməkdaşlıq qurulmalıdır. Çünki təşkilatçılıq və sosial fəaliyyətlərin həyata keçirilməsi məsələsində Gənclər  və İdman Nazirliyi və gənclər təşkilatları kifayət qədər təcrübəlidir. Başqa rayonlarda deyə bilmərəm, amma işlədiyim müddət ərzində və indiki müşahidələrimlə deyə bilərəm ki, bizdə təhsil şöbəsi ilə gənclər təşkilatları arasında əməkdaşlıq çox zəifdir. Düşünürəm ki, bu əməkdaşlığı gücləndirmək üçün kifayət qədər potensial var və maneələri aradan qaldırmaq elə də çətin deyil”.

“Lazımsız yerə silaha əl atmamalıdırlar”

Cavid İmamoğlu, sosioloq:
“Statistikalara nəzər salsaq ölkə üzrə cinayətlərin çeşidi və yaşı dəyişməkdədir. Təkcə 2012-ci il üzrə ictimai yerlərdə 1805 cinayət hadisəsi  baş vermişdir. Əslində bu bizə narahat olmağa ciddi əsas verir. Çünki, cinayəti törətməyin də əxlaqı və prinsiplərinə əməl olunmur. Bunu da şərtləndirən amillər vardır ki, bunlardan ən birinciləri narkotik vasitələrin təsiri altında, sərxoş olmaqla ictimaətdə hər an cinayətə meyilli davranış sərgiləyə bilərsən. Son üç ildə Azərbaycanda yeniyetmə və gənclər arasında olan cinayət halları artmaqdadır. Bunların da içərisində əsasən mənzillərdən soyğunçuluq, quldurluq, dələduzluq və zorlamaya cəhd ön sıralarda durur. Yeniyetməlik yaşından gənclik yaşına keçid dövrü daha həssas bir dövrdür. Bu yaş arasında gənc dostlarımız daha ehtiyatlı davranmalıdırlar. Lazımsız yerə silaha əl atmamalıdırlar. Təəssüflər olsun ki, bütün sadaladığımız bu cinayətlər bəzən bir gəncin narkotika əldə etmək istəyindən də qaynaqlanır. Xüsusi ilə də gənclərimiz vaxtında dəstək görməyəndə və assosial həyat tərzi keçirəndə, məişət səviyyəli zorakılıqlar daha da artır. Heç təsadüfi deyildir ki, Sumqayıt şəhərində gənclər arasında baş verən cinayətlər həmişə yüksək olub və son illərdə artan xətt üzrə inkişaf edir. 2012-ci ildə 14-18 yaş arası uşaqlar arasında qeydə alınmış cinayətlərin sayı 14 olmuşdur. Təbii ki, bu rəqəmlər yalnız qeydə alınmışlardı. Sayın çox olması heç də inkar olunmur. Ümumilikdə götürsək, bu yaşda bu tipli cinayətlər əsasən sosial rifah və təhsil imkanları zəif olan regionlarda baş verir. Xüsusi ilə də, uşaqların müdafiəsi ilə bağlı vəziyyət acınacaqlı olduğu halda, sosial reabilitasiyaya ehtiyaclı olan uşaqlar diqqətdən kənar qalanda, deviant davranışın vaxtında qarşısını alınması üçün resurlar olmadığı təqdirdə, cinayətlərin artma riski artır”.

“Valideynlərin nəzarəti yeniyetməlik dövründə olan uşaqlara daha da artmalı və ciddi əməl olunmalıdır”

Aygün Əhədzadə, SOS Uşaq Kəndləri Sumqayıt Ailələrə Dəstək Layihəsinin  psixoloqu

Bu yaxınlarda uşaq koloniyasından yenicə çıxmış olunmuş bir yeniyetmə ilə kiçik bir dialoqum oldu. Deməli həmin bu cavan oğlan hər gün bizim mərtəbələrin birində oturub siqaret çəkərək öz bir neçə saatını belə öldürür və çıxıb gedirdi. Təbii ki, bu hər gün gördüyüm səhnəyə biganə qala bilməzdim. Yaxınlaşıb onunla kiçik bir söhbət etmək istədim və söhbətimiz alındı. Bir çox məqamlara toxundum. Söhbət əsnasında oğlanın koloniyadan yeni çıxdığını və nə səbəbə ora düşdüyünü soruşdum. Cavabı "Mən bazarda yük daşıyıram  o isə məni təhqir edib mənə hambal dedi mən də onu bıçaqladım"oldu. Əlbəttəki bu bıçaqlanmanın cavabı azadlığından bir neçə il məhrumedilmə olub. Ona " Bəlkə bıçaqladığın o insan ölsəydi onda necə olardı və həyatının ən gözəl dövrünü barmaqlıqlar arasında keçirməyi gözə aldınmı?" sualına isə  “mən etmək istəmirdim söz mənən təsir etdi ona görə etdim"cavabı aldım. İnsanı, əsasən də yeniyetməni cinayətə sövq edən psixoloji problemlərdimi və ya bu problemi yaradan səbəblərin təsir gücünün həddindən artıq bəsit və ya güclü təsir qüvvəsinin olmasıdırmı? Ailədaxili münaqişələrdə  həmişə psixoloji travmanı uşaqlar alırlar. Ailə və mühit bir növ insan xarakteri və şəxsiyyətin formalaşmasına təkan verir və öz təsir qüvvəsini kifayət qədər göstərir.  Hər bir yeniyetmə və gəncin gördüyü və götürdüyü onun ailəsidir.  Aqressiv, ailəsinə təhqiredici sözlərlə, söyüşlərlə təməl qoyan ata və ananın övladı psixoloji travmasız böyüməsinə şübhə etməmək mümkünsüzdür. Əxlaqı, tərbiyəsi aşağı olan ailədə böyüyən bir uşağın gələcək nəslin davamçısı demək olarmı? Yarımçıq ailələrdə və yaxud da heç bir valideyni olmayan ailənin uşaqlarında isə bu cür problemlərin olmaması qeyri mümkündür. Aqressivlik, hiddət, cəza sistemi ilə qurulan ailənin gələcəyindən müsbət nəsə gözləməkmi olar?  Nevropotoqlolara müraciət edən ən çox uşaqlarımız, gənclərimiz, gənc ailələrimizdir. Sözün təsirindən belə cinayət baş verirsə deməkki ilk oncə insanların şüur və psixikasında yaranan problemlərin həlli ilə maraqlanmaq lazımdır. Valideynlərin nəzarəti yeniyetməlik dövründə olan uşaqlara daha da artmalı və ciddi əməl olunmalıdır. Bu dövrdə gənclər və yeniyetmələr arasında olan kiçik konfliktlər belə  cinayətə səbəb olur. Sonrakı peşmançılıq fayda verməz əlbəttə. Bu baxımdan gənclərimizə dəstək olmalıyıq. Söz təsirindən insan həyatı pisə və ya yaxşıya doğru dəyişirsə deməkki peşmançılığın əsas səbəbi söz də ola bilər. Və yaxud da bəzi bir çox məqamlar. Sosial-iqtisadi vəziyyətin ailədə qlobal problemə cevrilməməsi üçün cəmiyyətimiz gənclərə,gənc ailələrə, aztəminatlı ailələrə iş tapmaqda dəstək olmalı, təhsili olmayan və hər hansı bir səbəb üzündən təhsil ala bilməyən gənclərə sən işləyə bilməzsən deyərək kənarlaşdırılmamalıdır. Bu isə psixoloji travmalara, gənclərin özünüqiymətləndirməsinin aşağı düşməsinə və ruh düşkünlüyünə səbəb olur. Cəmiyyətimizdə əksər yeniyetmə və gənclər işsizlik problemindən əziyyət çəkirlər, ancaq bir tərəfdən də işləməyə can atmırlar. Ya işdən gələn gəlir onları qane etmir yaxudda işlədikləri müəssisə və idarələrdə bir çox problemlərlə üzləşdiklərindən onlar işi tərk edib tənbəlləşirlər. Bu kimi çatışmazlıqların aradan qaldrılıması üçün bir çox işlərin görülməsi tədqirəlayiq olardı.Yaxşı olardıki, boş vaxtlarında gənclərimiz işləsinlər və yaxud hər hansı bir faydalı məşğuliyyətlə  cəmiyyətimizə xeyir, özlərinə isə dəyər versinlər. İnsan ömrü çox qısadır və bu qısa ömürdən zövq alaraq yaşamaq lazımdır. Daha dəmir barmaqlıqlar arasında azadlığa həsrətlə baxmaqla yox”.

Ramil, xeberle.com