Tarif Şurasının qərarını iqtisadçılar və əhali hansı arqumentlərlə əsassız hesab edir?

 Tarif Şurasının dekabrın 2-də  keçirilən iclasında hava nəqliyyatı ilə ölkədaxili sərnişindaşıma xidmətlərinin satışı və bəzi neft məhsullarının satış tariflərinə baxıldı. İclasda Aİ-95 benzinin pərakəndə satış qiyməti 1 litr üçün 80 qəpik, Aİ-92 və Aİ-80 markalı avtomobil benzininin pərakəndə satış qiyməti 1 litr üçün 70 qəpik, dizel yanacağının pərakəndə satış qiyməti 1 litr üçün 60 qəpik səviyyəsində müəyyən edildi, bəzi neft məhsullarının yeni topdansatış qiymətləri təsdiq olundu.

  Xatırladaq ki, Azərbaycanda sonuncu dəfə yanacağın qiyməti 2007-ci il yanvarın 1-də qalxmışdı. Məlum olduğu kimi, qiymət artımına münasibət birmənalı olmadı.

 Bununla bağlı əvvəlcə bir neçə iqtisadçı ekspertin fikrini diqqətinizə çatdırırıq:

 Tarif Şurasının qərarına münasibət bildirən İqtisadi Təhlil İnstitutunun sədri Məhəmməd Talıblı Tarif Şurasının benzini bahalaşdırmasının heç bir iqtisadi əsası olmadığını vurğulayıb:

“Nefti özümüz çıxarır, özümüz emal edir, özümüz də satırıq. Hansı texnoloji proses zamanı hansı artımlar oldu ki, buna görə də hökumət benzinin qiymətini qaldırdı? Adətən belə artımlar təkamüllə və bütün sahələrdə hərtərəfli islahatlarla paralel aparılır ki, keçid mərhələ insanların həyatında ciddi təsir etməsin. Məsələn, ötən ay Qazaxıstanda benzinin qiyməti qalxdı. Cəmi 5,6 faiz. Bizdə isə 30 faiz artım oldu. Qazaxıstan bu artıma Rusiyadan benzinin idxalı ilə bağlı qadağanın aradan qaldırılması üçün getdi. Azərbaycanda isə prezident seçkisi ərəfəsi verilən sərəncamlarda 10 faizlik maaş artımlarından sonra yanacağın qiymətinin 30 faiz artırılması verilən avansı geri almaq kimi bir şeydir”.

    Ekspert əlavə edib ki, hökumət Neft Fondundan büdcəyə transferti 2 milyard manat azaldıb: “İndi bu 2 milyardın üçdə birinin mənbəyi tapılıb, büdcə əhalinin cibi hesabına doldurulur. Son qiymət artımı gələn ilin sonuna qədər büdcəyə 600 milyon manatdan çox vəsait qazandıracaq. Halbuki, büdcənin gəlir hissəsinin təmin olunması üçün çoxlu mənbələr var. İri vergi ödəyicilərinin vergi borcları milyard manatlarla ölçülür. Vergi ödəyicilərinin büdcəyə borcu 5,4 milyard manat olduğu halda nədən əhalinin cibinə girirlər?”

 İqtisadçı ekspert Qubad İbadoğlu deyir ki, iqtisadçıların büdcə müzakirəsi başlayarkən xeyli əvvəl verdiyi proqnozlar təəssüf ki, özünü doğrultdu.

Bununla da Tarif Şurası "Tənzimlənən qiymətlər haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu"nun prinsiplərinə və "Azərbaycan Respublikasının Tarif (qiymət) Şurası haqqında Əsasnamə" nin 3.15-ci maddəsinə əməl etmədən qiymətlərin iqtisadi cəhətdən əsaslılığını, səmərəliliyini, bazarın tələbləri və əhalinin alıcılıq qabiliyyəti baxımından optimallığını müəyyənləşdirmək üçün araşdırmalar və təhlillər aparmadan və ya aparsa da ounun nəticələrini ictimaiyyətlə bölüşmədən yeni qiymət artımına əsassız qərar verdi: "Əslində, 2014-cü il üçün açıqlanan büdcədən bunu görmək çətin deyildi. Çünki gələn ilin büdcəsində neft məhsullarına aksizlər üzrə daxilolmalar 54,9 faiz və 270 milyon 600 min manat çox proqnozlaşdırılıb. Proqnozlara görə, yalnız bu artımla hökümət büdcəyə ən azı 270 milyon manat əlavə vəsait cəlb etməyi nəzərdə tutur. Hesablamalar göstərir ki, Aİ-92 markalı avtomobil benzinini istifadə edən hər sürücü yalnız gündəlik cari məqsədlər üçün idarə etdiyi maşının mühərrikinin gücündən asılı olaraq ayda ən azı orta hesabla 32 manat, Aİ-95 benzinin istifadə edənlər isə ən azı 40 manat əlavə vəsait xərcləməli olacaqlar. Bu isə orta aylıq əmək haqqının 8-10 faizi qədər xərc artımı deməkdir. Deməli, hökümət 2 ay bundan əvvəl 10 faizlik artımı artıqlaması ilə geri almağa başladı.

Neft gəlirlərinin azaldığı, təbii və iqtisadi inhisarçıların mövcud olduğu indiki dövrdə belə artımların davamlı olacağı şübhəsizdir. Əsasən də iri vergi ödəyicilərinin ( o cümlədən də "Azərenerji” ASC, "Azərbaycan Dəmir Yolları” QSC, Xəzər Dəniz Gəmiçiliyi İdarəsi, "Azərbaycan Hava Yolları” QSC, "Azərsu” ASC) maliyyə intizamsızlığı hesabına yaranan 2,4 milyard manatlıq borcu büdcəyə yığa bilməyən hökümət aksizləri, ƏDV və sair istehlak vergiləri üzrə vergi tutulan bazanı genişləndirməklə əhalinin cibinə girmək siyasətinə üstünlük verir. Odur ki, belə qənaətə gəlmək olar ki, bu, hələ başlanğıcdır. Bundan sonra çox tezliklə Tarif Şurası şəhərdaxili, şəhərətrafı və qəsəbələrarası marşrutlarda sərnişin daşıma xidmətlərinin qiymətini artıracaq. Yəqin ki, Nəqliyyat Nazirliyinin bu barədə müraciəti artıq Tarif Şurasına daxil olub.

    Tarif bahalaşmasının bazarların qarşılıqlı təsiri qanunu əsasında istehlak, xüsusilə də ərzaq bazarında qiymətlərin artımına və inflyasiya yaradıcı amillərin fəallaşmasına təsiri şübhəsizdir. Ona görə də gələn il üçün 2 rəqəmli inflyasiya qaçılmazdır.

  Artıq bir neçə gündür bezinin qiyməti qalxıb. Benzindəki qiymət artımı ərzaq və digər sahələrə də təsir edəcək. Bəs görəsən, benzindəki qiymət artımına sakinlər nə reaksiya verir? Bunu nəzərə alaraq kiçik bir sorğu keçirdik və onlara bu sualla müraciət etdik :

 - Benzinin qiymətinin artmasına münasibətiniz necədir?

Mahir Rzayev (42 yaş, usta):

-Benzinin qiymətinin artımından narazıyam. “Milli Məclisdə 125 deputatın hamısının yaxşı əmək haqları, xidməti maşınları var. Hamısı da kommersiya fəaliyyəti ilə məşğul olurlar. Halbuki bu, qanunla qadağandır. Daha nə deyək? Hər çətinliklər biz kasıblar üçün yaradılıb?

Şahin Novruzov (27 yaş, həkim):

-  Benzinin artmasına münasibətim birmənalı olaraq pisdir. Yanacaq satan bir ölkədə benzinin qiyməti, yanacaq alan bir ölkədəki qiymət ilə az qala bərabərdir, Bununla yalnız bir halda razı ola bilərəm. Aylıq əmək haqları inkişaf etmiş ölkələrdə olduğu qədər olsun. Problem təkcə benzinin artmasında deyil, yanacağın qiyməti artırsa, buna parallel olaraq digər ərzaq mallarının da qiyməti artır. Inanmıram ki, ölkədə hansısa vətəndaş bu artımdan razı qalsın.

 Babək Nağıyev ( 34 yaş, müəllim):

-    Normal. Belə də olmalıdır. Nəyi pisdir ki,indi hər şey qalxacaq… Bəlkə bunları nəzərə alıb müəllim və həkimlərin maaşlarını qaldırsınlar. Bu gün ölkədə əsas işçi kütləsi həkim və müəllimdir. Maaşlarına nəzər yetirsəz, acınacaqlı halla rastlaşarsınız.

 Sahib Fərzəliyev ( 53 yaş,  Potensial Sumqayıt Mütəxəssislər Birliyinin sədri):

-         Dövlət büdcəsi formalaşanda enerji daşıyıcılarının qiymətinin qalxacağı açıq-aydın görünürdü. Ona görə də məni təəccübləndirmədi və özümü ona hazırlamışdım. Bu, iqtisadi zərurətdir  və onun da, öz qanunları var. O başqa bir sualdır ki, əhalinin sosial vəziyyətinə necə təsir edəcək və s.

 Kamalə Nəbiyeva (42 yaş. Uşaqların Gələcəyi Naminə İctimai Birliyinin sədri):

-    Əvvəla, sevinirəm ki, maşınım yoxdur. Çox təəssüflənirəm ki, dəxli olan - olmayan qiymətlər artacaq. Vay onda bizim halımıza. Gərək acından günorta oyanaq ki, yeməyə qənaət edək. Bu gedişlə hara gedirik, bax bunu heç özümüz də bilmirik. Dilimizi də Allah alıb. Neft payımız hardadır, görəsən?

Ülvi Məmmədov (27 yaş, ictimai-siyasi fəal gənc):

-   İndiki vəziyyətdə, Azərbaycanda benzin qiymətlərinin artırılmasının heç bir iqtisadi əsası yoxdur düşüncəsindəyəm. Dövlət qiymət artımını belə əsaslandırır ki, guya Avropadakı qiymət standartlarına yaxınlaşmaq niyyətindədir. Amma bu, olduqca yanlış yanaşmadır. Belə ki, avropada Avro 4-5 standartlarına cavab verən benzinin dəyəri 1-2 dollar arası olduğu halda, Azərbaycanda Avro-2 -nin bir dollara təklif edilməsi məntiqə uyğun deyil. Digər məsələ isə ondan ibarətdir ki, Avropada hal-hazırdakı benzin qiymətlərinə nəzərən insanların illik benzin xərcləri ümumi xərclərinin 2%-dən aşağıdırsa, bizdə benzinin mövcud qiymətinə nəzərən benzinə çəkilən xərcin ümumi xərclərdəki payı 3% -dən çoxdur. Hələ qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycan neft ölkəsidir. Benzin və dizel qiymətlərinin artması hər şeyin qiymətinin artmasına, onsuz da acınacaqlı durumda olan kənd təsərrüfatının isə iflic olması ilə nəticələnəcək.

Fərid Ədalət (23 yaş, Gün.Az İnformasiya Agentliyinin əməkdaşı):

-    Qiymət artımına münasibət əlbəttə ki, mənfidir. Bu artım təkcə benzinlə kifayətlənsə, bəlkə başadüşülən ola bilərdi. Amma digər sahələrdə də artıma səbəb olduğu üçün normal olaraq cəmiyyətin etirazı ilə qarşılandı. Maddi gəlirləri Avropa ilə müqayisə olunmayacaq dərəcədə aşağı olan Azərbaycanda benzinin qiymətinin Avropa qiymətlərinə uyğunlaşdırılması düzgün iqtisadi siyasət deyil. Bu artıma xalqın normal reaksiya verməsi üçün öncə insanların maddi durumunu yaxşılaşdırmaq lazım idi.

Rəhman Rəsulov (26 yaş, Lider televizyasının əməkdaşı):

-         Benzinin qiymətinin qalxmasına münasibətim yaxşı deyil. Ölkəmizdə nə qalxsa da, neft məhsullarının qiyməti qalxmamalıdır. Axı neft ölkəsiyik…

Ləman Ibrahimova (22 yaş, STM radiosunda DJ):

- Benzinin qalxmasının mənə heç bir aidiyyatı yoxdur. Çünki maşın sürmürəm. Amma maşın sürənlər bu artımdan çox gileylənirlər. Belə düşünürəm ki, əgər benzin artıbsa, deməli, hər bir şeyin qiyməti artacaq.

 Əfqan Səfərli (28 yaş, Sumavtotrans MMC-nin müsahibi ):

-          Mən bu artıma çox normal baxıram. Düzdür, bu qiymət artımı həddindən artıq oldu və gözlənilməz idi.  Amma bu qiymət artımı normal bir haldır. Belə ki, hər bir dövlətdə infilyasiya deyilən bir anlam var. Bu anlam da çox normal bir hal kimi qiymətləndirilir.

 İnci Qasımova ( 31 yaş, Aztv-nin əməkdaşı):

-         Əslində benzinin qiymətinin artmasını gözləmək məntiqli idi. Maaşların və pensiyaların artması bunun siqnalı idi. Elə də oldu. Sadəcə olaraq maaşlar 10% artdığı halda, yanacağın qiyməti 33 faiz artdı. Yanacağın qiymətinin artmasının demək olar ki, bütün istehlak mallarının və xidmətlərinin qiymətinin artması demək olduğunu nəzərə alsaq, necə deyərlər, astarı üzündən baha başa gəlir.

    Bu, həm də bütün enerji daşıyıcıları və kommunal xərclərin də artması deməkdir. Məncə, bu amilləri nəzərə alsaq, bu məsələyə müsbət yanaşmaq məsələsi sual altında qalır.

Telli Qasımova (21 yaş, tələbə):

-         “1-2 ay əvvəlcədən təmtəraqlı surətdə təqaüdü qaldırdılar. Cəmi onca faiz. İndi isə benzinin qiymətini 30 faiz qaldırdılar. Bu, haqsızlıqdır. Onsuz da, təqaüdün hamısı yollarda qalır, çatmır kitab almaq üçün. Sərgiləri gözləmək məcburiyyətində qalırıq, dərslik kitabları da kseroks edirik ki, büdcəmiz tükənməsin. Yəqin, avtobusların gediş haqqı da qalxacaq”. Deyəsən, dərsə piyada getməli olacağıq.

 Səadət Məmmədova (57 yaş, təqaüdçü):

-   Sözün düzü, bir çox insan kimi narazıyam. Neft ölkəsi olan Azərbaycanda, məncə, benzinin qiyməti düşməliydi, nəinki qalxmalı.

 Ramiz Əliyev (26 yaş, “Sağlam Düşüncə” Gənclər Təşkilatının sədri):

-         Ümumi olaraq münasibətim pisdir. Çünki bütün sahələr bir başa olaraq yanacaqla bağlıdır və daşınma bunda böyük rol oynayır. Tarif Şurasının işi hələ çoxdur. Digər sahələrdə də qiymət artımı məsələsinə baxmalıdır.