- Allah yolunda bir nəzir ver, ay qardaş...
- Ata-anam yoxdur, yardım edin...
- Qardaşlar-bacılar, ehtiyacım var, xəstəyəm, bir çörəkpulu verin...
Bu sözlər ictimai nəqliyyatdan istifadə edən, paytaxtda gəzintiyə çıxan hər kəsə tanışdır. Dilənçilər Bakının ən müxtəlif yerlərində qarşımızı kəsib pul istəyirlər. Acınacaqlısı odur ki, addımbaşı qabağımıza əl açıb dilənən uşaqlar, hətta azyaşlı körpələr də çıxır.
Maraqlıdır, uşaqları dilənməyə kimlər vadar edir? Paytaxtın ayrı-ayrı ərazilərini az qala işğal edən dilənçilərə qarşı mübarizə niyə effekt vermir? Şəhərin bu arzuolunmaz sakinlərini, ictimai nəqliyyatın xoşagəlməz sərnişinlərini kimlər necə idarə edir?
Publika.az mövzunu araşdırmaq məqsədilə bir neçə ekspertə müraciət edərək maraqlı faktlar əldə edib.
Küçədə dilənənlərin 90 faizi qaraçı uşaqlarıdır...
"Azərbaycan Uşaqları” İctimai Birliyinin sədri Kəmalə Ağazadə bildirir ki, zorla işlədilən, yəni, dilənməyə məcbur edilənlər əsasən qaraçı uşaqlarıdır: "Uşaqların diləndirilməsi onların adət-ənənələrindən irəli gəlir. Bunun cinayət əməli olmasına, qanunvericilikdə uşaq əməyindən istifadənin qadağan edilməsinə baxmayaraq, qaraçılar azyaşlı övladlarının əməyindən istifadə edirlər.
Biz 2000-ci ildən bu sahədə çalışırıq. Bu illər ərzində bir sıra faktlar əldə etmişik. Məlum olub ki, dilənən uşaqlar polis tərəfindən saxlandıqda, valideynlərinə qarşı ifadə verməyəcəklərini bildirirlər. Həmin səbəbdən də bu cür uşaq əməyini qiymətləndirə bilmirik. Küçədə əməyi istismar olunan uşaqların təxminən 90 faizi qaraçı uşaqlarıdır”.
Birlik sədri onu da qeyd edir ki, son iki ildə dilənən, yaxud dilənməyə məcbur edilən uşaqların sayında azalmalar müşahidə olunur: "Bunu ayrı-ayrı polis bölmələri tərəfindən keçirilən reydlər də sübut edir. Sevindirici haldır ki, belə faktlar o qədər də çox deyil. Polis əməkdaşları tərəfindən aşkarlanan uşaqlar ofisimizə gətirildikdə, azyaşlılarla bağlı araşdırmalar aparırıq. Təkcə bu il aşkarladığımız belə uşaqların sayı 204 nəfərdir.
O ki qaldı həm qaraçı, həm də ayrı-ayrı yerli ailələr tərəfindən diləndirilən uşaqların sayına, bununla bağlı konkret rəqəm demək çətindir. Araşdırmalarımız zamanı onların sayının təxminən 600-ə yaxın olduğu üzə çıxdı. Bu günə qədər sığınacaqlarda saxladığımız uşaqların sayı isə 100-dən artıq olmayıb”.
10 yaşa qədər olan uşaqlar üçün böyük təhlükə
K.Ağazadənin sözlərinə görə, bu il polis bölmələri tərəfindən 30-a yaxın uşaq onların ofisinə istiqamətləndirilib:"Biz də öz növbəmizdə azyaşlıları tibbi müayinələrə göndərmişik.
Habelə, zərərli vərdişlərinin qarşısının alınması istiqamətində profilaktik tədbirlər həyata keçiririk. Psixoloji, hüquqi yardım göstəririk. 10 yaşa qədər olan uşaqlar üçün küçələrdə çox böyük təhlükələr var”.
Əgər bu qəbildən olan uşaqlar uzun müddət küçə həyatı yaşayıblarsa, onlar sığınacaqlarda heç vaxt çox qalmırlar: "Çünki bəziləri zərərli vərdişlərindən asılı vəziyyətə düşüblər. Buna görə də onları sığınacaqlarda saxlamaq çətin olur. Daim gəzmək, öz yerlərinə getmək istəyirlər”.
Həmsöhbətimiz deyir ki, vəziyyətdən çıxış yolu icra hakimiyyətləri yanında qəyyumluq və himayə komissiyalarının işlək vəziyyətə gətirilməsi, sosial iş institutunun aktiv fəaliyyətinə nail olunmasıdır: "Bununla bağlı dövlətin sosial işçi qurumu yoxdur. Bir sıra Avropa ölkələrində uşaqların sosial müdafiəsi fondları yaradılıb. Bu, yaxşı haldır”.
Mütəxəssisin müşahidələri göstərib ki, qaraçılar tərəfindən zorla diləndirilən uşaqların hamısı onların öz nəzarətləri altındadır: "Bu qəbildən olan azyaşlıların vəziyyəti çox bərbaddır. Bunların qarşısının alınması üçün icra hakimiyyətləri tərəfindən bir sıra tədbirlərin görülməsi olduqca vacibdir. Fikir versəniz, görərsiniz ki, paytaxtın mərkəzində dilənən qaraçı uşaqlarının, qadınlarının sayı azdır. Onları əsasən "Əhmədli”, "Xalqlar dostluğu” metrostansiyalarının qarşısında, gecələr isə əsasən "Gənclik” metrostansiyasının yaxınlığında görə bilərsiniz. Daha çox Sabunçu ərazisində dolaşırlar. Bu insanlar öz ailələri tərəfindən dilənçiliyə yönəldilirlər. Onlardan bəziləri hətta diləndirdikləri uşaqları "icarə”yə götürüblər. Bəzilərinin ataları həbsxanadadır.
Bir çoxlarının ataları isə rayonda yaşayırlar və qadınlarını, uşaqlarını dilənməyə göndərirlər. Qadınlar da gəlib uşaqların sayəsində pul qazanırlar”.
Birlik rəhbəri qaraçıların Bakıda kompakt məskunlaşma yerlərindən də danışıb: "Qaraçılar Bakıda əsasən Binəqədi rayonunda -9-cu mikrorayonda, Biləcəridə və digər ərazilərdə məskunlaşıblar. İki ay əvvəl monitorinqlər apardıqda, onların keçmiş "Kubinka”, "Papanin” ərazilərində, Yasamaldakı gecəqondularda məskunlaşdıqlarını müşahidə etdik. Bu daxmaların heç biri onların deyil, gecəqondulardakı evləri kirayəyə götürüblər. Onlar istismar etdikləri uşaqlara zəhməthaqqı müqabilində yeməkdən başqa heç nə vermirlər”.
"Qaraçıların bir çoxunun şəxsiyyətini təsdiq edən sənədləri də yoxdur. Bu səbəbdən də axtarış bazasında adları çıxmır. Onlar şəxsiyyətlərini təsdiq edən sənədləri düzəltməyin marağında da deyillər. Az qisminin adı əsasən Yevlax, Ağdaş, Qazax, Göyçay rayonlarında qeydiyyatdadır. Belələri cinayət törətdikdə də bir sıra problemlər ortaya çıxır. Bizdə bir uşaq vardı, cinayət törətdiyinə görə axtarışa verilmişdi. Araşdırdıqda sənədlərinin olmaması üzə çıxdı. Bu da əlavə problemləri ortaya çıxardı”, - ekspert deyir.
Dilənmək onların adətidir...
"Təmiz Dünya” Qadınlara Yardım İctimai Birliyinin sədri Mehriban Zeynalova da qeyd edir ki, qaraçı uşaqlarının valideynlər tərəfindən dilənçiliyə məcbur edilməsi faktları mövcuddur: "Uşaqların dilənçiliyə cəlb edilmələri və ya məcbur edilmələri valideynləri tərəfindən həyata keçirilir. Onlar bunu çətin vəziyyətdə yaşamaları ilə əsaslandırırlar. Ancaq o da var ki, dilənmək qaraçıların adətidir”.
Ancaq uşaq əməyindən istifadə, ümumiyyətlə, qaraçı qadınların dilənməsi halları ötən illərlə müqayisədə xeyli azalıb: "Bu göstəricilər əvvəllər daha dəhşətli idi. Addımbaşı qaraçılara, uşaq əməyindən istifadə hallarına rast gəlirdik. Ötən illər daha çox uşagı diləndirirdilər. Amma indi belə hallar xeyli azalıb. Bunu paytaxtda da açıq-aydın müşahidə etmək mümkündür. Çünki yerli polis bölmələri tez-tez reyd keçirir və onları müvəqqəti saxlama yerlərinə, icra hakimiyyətlərinin qəyyumluq şöbələrinə aparırlar. Qaraçılar maksimum 1 sutka polis tərəfindən saxlanıla bilər. Onlar yerli icra hakimiyyətlərinə təhvil verilsələr də, iki gün sonra yenidən nəzarətdən yayınıb dilənmək üçün Bakıya gəlirlər”.
M.Zeynalova deyir ki, bununla belə, qadınların ərləri tərəfindən zora dilənçiliyə məcbur edilmələri hallarına da rast gəlinir: "Məsələn, bizim sığınacaqda belə bir qadın vardı. Onu dilənməyə valideynləri vadar etmişdilər. Sənədləri yox idi. Müvafiq proseduru həyata keçirib, ona şəxsiyyət vəsiqəsi aldıq. Hamiləlik dövrünü bizim sığınacaqda keçirdi. Uşağı dünyaya gəldikdən sonra 3 ay bizim sığınacaqda yaşadı. İndi könüllü olaraq anasının yanında yaşayır. Amma bununla belə, nəzarətimiz altındadır. Çünki hesab edirik ki, onun uşağından istifadə edə bilərlər. Hətta uşagı tibbi qeydiyyata da saldırmışıq və tez-tez müayinəyə gəlib-gedir”.
Mehriban Zeynalovanın sözlərinə görə, qaraçıları kimlərin yönləndirmələri, kimlərin himayə etmələri ilə bağlı rəsmi heç bir fakt aşkarlanmayıb: "Ümumiyyətlə, dilənmək onların adətidir. Müasir cəmiyyətə inteqrasiya olmurlar və bəzi hallarda heç qanunlara da tabe olmaq istəmirlər. Onlar daha çox valideynləri tərəfindən dilənməyə məcbur edilirlər. Bu etnik qrupun içinə girmək, onlarla bağlı araşdırma aparmaq, onlarla işləmək çox çətindir.
Əvvəllər qaraçılar arasında kriminal hadisələr daha çox baş verirdi. Bunlar əsasən oğurluqlar idi. Yapışqan iyləmək kimi xoşagəlməz hallar da vardı”.
Müsahibimiz sonda icra hakimiyyətlərinin qəyyumluq şöbələrinin yetərincə fəaliyyət göstərmədiyini vurğuladı:"Bir dəfə biz usagı icra hakimiyyətinə təhvil verdik. Axşam onun valideynləri az qalırdı bizi öldürsünlər”.
Anar Tağıyev
Xəbərdən istifadə edərkən istinad etmək vacibdir.
