Sovet dönəmində bir çox maraqlı filmlərə baxmış, gözəl, peşəkar aktyorların oyunlarına həsəd aparmışam. Azərbaycan kino tarixində Rza Təhmasib, Ədil İskəndərov, Hökumə Qurbanova, Həsənağa Salayev, Mehdi Məmmədov, Nəsibə Zeynalova, Möhsün Sənani, Nəcibə Məlikova, Fuad Poladov, Şəfiqə Məmmədova və bir çoxları təkcə Azərbaycanın deyil, dünyanın əsl professional aktyorlarıdırlar, onları dünya kinosunun klassikləri adlandırıram. Yəqin ki, çoxları mənimlə razılaşar.

Postsovet məkanında bizim kino xadimlərimiz respublikadan kənarda az təbliğ olunurdu. (bu, kommunist partiyasının milli respublikalara qarşı, onların mədəniyyətinə və incəsənətinə olan qısqanclıqdan irəli gəlirdi) Bütün bunlarla yanaşı, Azərbaycanfilm kinostudiyasının istehsal etdiyi "Arşın mal alan” filmi bütün dünyanı dolaşdı və XX əsrdə dünyada 100 ən yaxşı filmin sırasına qatıldı. Bu, bir qürur mənbəyinə çevrilərək Azərbaycan kinomotoqrafiyasına verilən ən yüksək qiymət oldu.

SSRİ məkanında çox sevdiyim və hörmət bəslədiyim aktyorlar olub. Mixail Ulyanov, Tatyana Samoylova, Yevgeniy Urbanski, Nikolay Tixonov, Yevgeniy Yevstiqneyev, Tatyana Daronina, Yuri Nikulin, Oleq Yefremov və bir çox başqaları. Onların arasında Ukraynanın xalq artisti Nikolay Olyaninin xüsusi yeri var. Onunla 1974-cü ildə Bakıda keçirilən ümumittufaq konofestivalında görüşmüşəm. SSRİ xalq artisti Vsevalod Sanayaev haqqında müsahibəmdə qeyd etsəm də, deməlyəm ki, həmin il Azərbaycan Dövlət Universitetinin jurnalistika fakultəsinin birinci kurs tələbəsi idim. SSRİ-nin bütün respublikalarından qonaq gələn kinomotoqraflar Bakı mehmanxanasında qalırdılar. Nikolay Olyalinlə orada tanış oldum.

Bu yazını yazmaq və həmin görüşdən aldığım ekslüziv müsahibəyə qayıtmağımın səbəbi bu yaxınlarda saytların birində Nikolay Olyalinin oğlu Vladimirin atası haqqında müsahibəsi oldu. Müsahibədə deyilirdi: "Atam deyirdi ki, səndən bir xahişim var. Məni ən çox "Osvobojdeniye” ("Azadlıq” kinoepopeyası) filmi ilə tanıyırlar. Xahiş edirəm, qəbrimin üstünü götürəndə büst qoymayın, başıma kaska qoyub, məni hərbi geyimdə daşlara həkk etməyin. Mən adi pravoslavam, məni pravoslav adəti ilə dəfn edərsniz”.

N.Olyalin niyə "Osvobojdeniye” filminin adını çəkdi? Axı, onun çəkildiyi filmlər yetərincədir və bir çoxlarında baş rolda çəkilib, hamısı da uğurla başa çatıb, tamaşaçılar tərəfindən də sevilib.

Bununla belə, SSRİ-də o, kapitan Svetayev kimi qaldı və ümumxalq məhəbbəti qazandı. Açığını deyim ki, mən də həmin filmdən sonra bu aktyorun bütün filmlərinə, yaratdığı obrazlara maraqla baxmışam. Ucaboylu, yaraşıqlı, sifətində daima nir gəzən bu aktyoru SSRİ dövründə demək olar ki, milyonlarla insan tanıyırdı. Oğlu Vladimirin verdiyi müsahibəsində bildirilir ki, "Osvobojdeniye” filmindən sonra bir çox yerlərdə, istər küçə olsun, istər mehmanxana, istərsə də çəkiliş meydançası, müharibə iştirakçıları ona yaxınlaşıb kapitan Svetayevə görə təbrik edir və müharibədə həlak olanların xatirəsini yad etmə üçün 100 qram araq içməyi xahiş edirdilər. N.Olyalin onların sözünü yerə sala bilmirdi və bu adət halını aldı, bir gün ayıldı ki, artıq arağın aludəçisi olub, lakin bu ənənə çox davam etmədi, o, içkini birdəfəlik atdı və kinolarda çəkilməyə başladı.

Bu, aktyor "Иду к тебе» (1971), «Джентьлмены удачи» (1971), «Пропавшая экспедиция» (1975), «Золатая речка» (1976), «Легенда о княгине Ольге» (1983), «Шел четвертый год войны» (1983), «Ночной дозор» (2004) və sair filmlərə çəkilib.

Nikolay Vladimiroviç Olyalin 1941-ci il, noyabrın 17-də anadan olub, 68 yaşında vəfat edərək, Kiyev şəhərində dəfn olunub,

1974-cü ilə qayıtmaq istəyirəm. Görüşümüz "Bakı” mehmanxanasında oldu. Hamı olduğu kimi, Nikolay Olyalin də tələsirdi. Kinoforuma yox, azərbaycanlı dostları onun şərəfinə ziyafət təşkil etmişdilər. Mən çox pərt oldum. Cavan idim, bir az da utancaqlığım var idi. Mən onu "Osvobojdeniye” filminə görə rəğbət bəsləyirdim.

Bu haqda danışmaq istəyəndə gülümsəyərək dedi:

-Yaxşı ki, sən də demirsən, gəl müharibə iştirakçılarının sağlığına içək.

Onun bu zarafatını başa düşmədim. (1974-cü ildə bu haqda məlumatım haradan ola bilərdi?) Mənim pörtdüyümü görüb azərbaycanlı dostlarına ərkyana dedi:

-Tələsməyin. Mən də tələbə olmuşam. Qoyun görək bu cavan oğlan nə istəyir?

Mən bloknotumu açdım və ilk sualım bu oldu.

-Kapitan Svetayev filmin son seriyasında su ilə dolmuş metroda almanları ölümdən xilas edə-edə özv məhv olur. Ola bilməzdimi ki, bu obraz sağ qalsın? (gülür)

-Bu, sualı gərək kinossenarist Yuri Bondarevə verəsən.

-Axı, bu çox kədərli epizoddur.

-Bax, almanlar sovet hökumətinə müharibə elan etmədən hucum etdilər, qəddarlıq göstərərək, insanları diri-diri sobalarda yandırırdılar. Bu, onların vəhşiliyi idi. Bəs sovetlər? Alman xalqı düşmən ola bilməzdi, əgər hakimiyyətə faşistlər gəlməsəydi. Sovet ordusu özünün fədakarlığı və qəhrəmanlığı ilə yanaşı, humanizmini də göstərirdi. Kapitan Svetayev həyatını təhlükə altına atdı, qocaları, qadınları xilas etdi. Sən etməzdin?

Mən çiyinlərimi çəkdim.

-Sənin valideynlərindən, qohumlarından müharibədə iştirak edən olubmu?

-Atam müharibə iştirakçısıdır. 1943-cü ildə onu NKVD-yə keçirdilər. Əsir düşən almanların düşərgəsində nəzarətçi olub.

-Yaddaqalan əhvalat danışıbmı?

Məni tər basırdı. Bu, sualı görəsən nə məqsədlə verir, deyə düşündüm. Qəti fikrə gələ bilmirdim. Mənə elə gəlirdi ki, yerlərimizi səhv salmışıq. Sualı o verir, mən isə cavablandırıram.

-Hə, niyə susursan?

-Atam deyirdi ki, əsirlərə ağ, bizə isə qara çörək verirdilər.

-Bax, görürsən, bu sovet hökumətinin humanizmi idi. Çünki bizi belə tərbiyə etmişdilər.

Düzü özümdən çox narazı qaldım. Bir anlığa çaşıb qaldım. N.Olyalin bunu hiss etdi və dedi:

-Cavansan, deyirsən ki, jurnalistika fakultəsində oxuyursan, eləmi?

-Bəli.

-Elə isə sənə sualım var.

Özümü az qala itirəcəkdim. Qorxdum ki, sualına cavab verə bilməyib, biabır olum. O, soruşdu:

-Jurnalistlər haqqında filmlərə heç baxmısanmı?

Dərindən köks ötürdüm, bir az rahatlandım, sanki böyük sınaqdan çıxdım. Dedim:

-Sergey Qerasimovun "Jurnalist” və Dino Rizinin "Jurnalist iz Rima” filmlərinə baxmışam.

-Əla, çalış çoxlu kitab oxu, bu sənin silahın olar. Qaldı "Osvobojdeniye” filminə, bu bizim tariximizdir. Ata-babalarımızın keçdiyi qanlı, lakin şərəfli bir yoldur. Onların fədakarlığını isə heç bir vaxt unutma. İndi isə icazə ver, gedim, məni gözləyirlər.

-Axırıncı sual.

-Buyur.

-Bakı haqqında nə deyərdiniz?

Fikirləmədən cavab verdi:

-İki söz. Təkrarsız şəhər.

N.Olyalin əlimi sıxıb məndən ayrıldı.

 

 

Eyruz Məmmədov,

Respublikanın əməkdar jurnalisti

(1974)

 

Xəbərdən istifadə edərkən istinad etmək vacibdir.