"Qara qızıl”ın hazırkı qiymət səviyyəsi təşkilat üçün qaneedicidir.

Neft İxrac Edən Ölkələr Birliyi – OPEC-in sutkalıq neft hasilatı həcmini 30 milyon bareldən yuxarıya qaldırmaması haqda iyun ayının 5-də keçirilən iclasında qəbul etdiyi qərardan sonra da qiymətlər 60 ABŞ dollardan aşağı enmədi. Düzdür, qərardan dərhal sonra ucuzlaşma qeydə alındı. Amma 61 dollardan aşağı düşmədi.

Bu da bir daha göstərir ki, kəskin bahalaşma olacağını gözləməyə dəyməsə də, dünya bazarlarında neftin qiymətinin "döşəmə” həddi hər halda 60 dollara bərabərdir. Əslində, bu çox normal rəqəmdir. Təsadüfi deyil ki, adı çəkilən təşkilat üçün də "qara qızılın” bu qiyməti qaneedici olduğu söylənilib. Bunu OPEC-in ən böyük oyunçusu sayılan Səudiyyə Ərəbistanın nümayəndəsi, o cümlədən qurumun rəhbəri bəyan edib.

Sözümüz bunda deyil.

Məsələ bundadır ki, son 1 ildə dünya bazarlarında neftin qiymətinin aşağı olmasıyla bağlı müxtəlif şərhlər verilib və verilməkdə də davam edir. Bu şərhlərdə isə neft ixrac edən ölkələr tərəfindən yaradılmış OPEC-in qiymətləri tənzimləməkdə rolu ilə bağlı tənqidi fikirlər söylənilir. Halbuki bu, artıq çoxdan bir aksioma səviyyəsinə gəlib çatıb ki, neftin dünya bazar qiymətlərinə OPEC-in nəzarət və təsir etmək imkanları məhduddur.

Baxmayaraq ki, dünyada əsas neft hasilatçıları və ehtiyatları üzrə tanınan ölkələrin çoxu adı çəkilən qurumun üzvüdürlər və qiymətləri tənzimləyə bilmirlər. Bunun da bir neçə səbəbi vardır. Əvvəla, neftin əsas alıcıları cəmi bir neçə ölkədir ki, məsələn, təkcə ABŞ-ın alıcılıq qabiliyyəti demək olar, hər şeyi müəyyən edir. Üstəlik, Çin, o cümlədən, Avropa İttifaqı ölkələrini də nəzərə alsaq, hər şey aydın olur.

İkincisi də, təklifin formalaşmasında heç də hər şey OPEC-ə daxil olan ölkələrdən asılı deyil. Son illər bu sahədə də ABŞ demək olar ki, hər şeyi ələ alıb.

Üçüncüsü, qiymətlərin formalaşmasında siyasi amillərin də rolu böyükdür. Qısa desək, OPEC-dən heç nə asılı deyil. Bunu neftin keçən yaydan bəri ucuzlaşması tendensiyası da əyani göstərdi ki, bundan əvvəl - 2014-cü ilin noyabrın 27-də keçirilən iclasda sözügedən təşkilat əgər hasilatı azaltmaq barədə qərar qəbul etsə idi, qiymətlər indiki səviyyəyə qədər enməzdi.

Təsadüfi deyil ki, qurumun bu ay üçün keçiriləcək növbəti iclasında da əhəmiyyətli qərar qəbul olunacağı gözlənilmirdi.

Yeri gəlmişkən, bayaq qeyd etdik ki, Səudiyyə Ərəbistanın nümayəndəsi, o cümlədən OPEC-in rəhbəri bəyan edib ki, "qara qızıl”ın hazırkı qiymət səviyyəsi təşkilat üçün qaneedicidir. Əslində isə OPEC-in öz üzvləri də mövcud qiymətlərə görə çoxdan ziyan çəkirlər.

Təsadüfi deyil ki, OPEC-in baş katibi Abdulla Səlim Əl-Bədri sözlərinə davam edərək bildirib ki, neftin hər barelə görə 100 dollardan yüksək olmasından biz, son 4 ildə çox qazandıq. "İndi trend aşağıdır. Və bizlər – ölkələrimizin həm vətəndaşları, həm hökumətləri neftin 100 dollardan artıq olmadığı reallığı ilə barışmalıyıq” – deyə, baş katib vurğulayıb.

Bəs, doğrudanmı qiymətlər uzun müddət bu səviyyədə qalacaq?

Yazının başlanğıcında qeyd etdik ki, OPEC-in sutkalıq neft hasilatı həcmini 30 milyon bareldən yuxarıya qaldırmaması haqda qərarından sonra qiymətlər yenə 60 dollardan aşağı enmədi.

Adı çəkilən təşkilat əslində 2011-ci ildəndir gündəlik hasilatı bu cür yüksəltmək barədə qərar qəbul etmir. Bundan əlavə, sözügedən kvotanın özü elə nisbi xarakter daşıyır. O mənada ki, OPEC üzrə gündəlik hasilat faktiki olaraq 30 milyon bareldən yuxarı təşkil edir. Və buna əslində, nəzarət etmək mümkün deyil. Məsələn, real olaraq OPEC ölkələri üzrə gündəlik hasilatın 31 milyon bareldən çox təşkil etdiyi məlumdur. Sözümüz bunda deyil.

Ümumiyyətlə, bilavasitə Səudiyyə Ərəbistanın qiymətə təsir etmək məqsədilə hasilatı azaltmaq taktikasından çoxdan əl çəkdiyi əyani görünür. Adı çəkilən ölkənin isə yeni strategiyası bundan ibarətdir ki, bazarda OPEC-ə daxil olmayan neft hasilatçısı ölkələri ilə mövcud pay bölgüsü qorunub saxlansın. Və bu zaman, qiymət amili məsələsi heç də prioritet təşkil etməsin.

Yeri gəlmişkən, sonuncu iclas zamanı iştirakçı tərəflər yekdil olaraq qeyd ediblər ki, neftin kəskin şəkildə ucuzlaşması yalnız keçən ilin sonu və bu ilin əvvəlində müşahidə edilmişdir ki, sonra qiymətlər sabitləşmiş və hətta, bir az bahalaşmışdır. Başqa sözlə desək, bazardakı disbalansın tədricən məhdudlaşdığı müşahidə edilmişdir ki, keçən illə müqayisədə cari il ərzində ümumən, tədarükün daraldığı halda neftə qlobal tələbatın hər halda 2015-ci ilin ikinci yarısında və 2016-da artacağı gözlənilir.

Son vaxtlar bazara çox tez-tez İran və İraq tərəfdən izafi neft çıxarılacağa diqqət mərkəzinə çəkilir. İran üzərindən sanksiyaların götürülməsi şəraitində bilavasitə bu ölkənin satışa dərhal milyonlarla barel neft çıxara biləcəyi isə sual altındadır. Düzdür, istənilən halda İranın neft bazarına çıxacağı qiymətlərə təsir edəcək.

Lakin İran tərəfi də neftin indiki şəraitdə ən real qiymətinin barelə görə təxminən 75 dollar olduğunu bəyan edib. Öz növbəsində İraq tərəfi də ən azı carı ilin sonunadək qiymətlərin qeyd olunan səviyyədə məqbul olduğunu nəzərə çatdırıb. Anqola və Venesuela nazirləri isə 75-80 dollardan danışırlar.

Azərbaycan üçün isə 60-70 ABŞ dolları da məqbul sayılır.  Xatırladaq ki, ötən il 2015-ci ilin dövlət büdcəsi Milli Məclisdə müzakirə edilən zaman maliyyə naziri Samir Şərifov dünya bazarlarında neftin 1 barelinin qiyməti hətta 60 ABŞ dollarına düşsə belə, Azərbaycanın dövlət büdcəsinin icrası üçün heç bir problem yaratmayacağını demişdi.

Bundan əlavə, ölkə iqtisadiyyatının hazırda neftin 1 barelinin 50-55 dollara olması vəziyyətinə adaptasiya olunması prosesi gedir...
(oxu.az)