Qənirə Paşayeva: "Jurnalistika ilə məşğul olmaq istəyənlərdə maraq hissi ölüm qorxusundan üstün olmalıdır”

İndiyə qədər neçə müsahibə aldığım yadımda olmasa da müsahiblərimin hamısını xatırlayıram. Amma o müsahibələrə necə getdiyimi, nə geyindiyimi, necə hazırlaşdığımı mənə, bəlkə, fotolar xatırlada bilər. Millət vəkili Qənirə Paşayeva ilə görüşə gedəndə özümə əl qatmağımı isə heç zaman unutmaram. Bilmirəm neçə paltar dəyişdim. Bilmirəm saçımı neçə dəfə açıb-yığdım. Hələ "sürmə çəkimmi, çəkməyimmi?”,  deyə götür-qoy etməyim də heç zaman yadımdan çıxmaz. Bu bəzən-düzənin ən qızğın yerində qəfil dayanıb güzgüdə özümə baxdım, səsli gülməkdən özümü güclə saxladım. İlk müsahibimlə görüşə gedəndə belə bu həyəcanın olmadığını dəqiq xatırlayıram. Nəydi bəs səbəb? Mən o adamla görüşə gedirdim ki, eks prezident Heydər Əliyev ona sualları güllə kimi yağdırdığına yarızarafat eyham vurmuşdu, mən o adamla görüşə gedirdim ki, məmurların çoxu onun suallarından boğaza yığılmışdı, mən o adamla görüşə gedirdim ki, məhbuslar arasında "ən yaxşı teleaparıcı kimdir?” keçirilən sorğuda adı hamıdan çox hallanmışdı, mən o adamla görüşə gedirdim ki, gənc xanımlar ona baxıb jurnalist olmağa hazırlaşırdılar və sair, və ilaxır... Bir sözlə, millət vəkili Qənirə Paşayeva ilə söhbətin necə alınacağı karıxdırmışdı məni.

Özü istədi bulvardakı ticarət mərkəzinin dördüncü mərtəbəsindəki restoranların birində əyləşməyimizi. Qənirə xanım tədbirdən, səhv etmirəmsə, teleaparıcı Günay Malikqızının Qarabağla bağlı yazdığı kitabın təqdimatından çıxıb gələsiydi. Restoranın dənizə baxan hissəsində cəmi üç qadın var idi -  məndən savayı. Hava yenə günəşli idi, amma keçən dəfəki günəşli havada xeyli naxoşlamışdım deyə yalanı çıxan adam kimi gözümə xoş görünmürdü dəniz, yuxarıdan isə əla mənzərə görünürdü. Qənirə xanım yanında bir neçə nəfərlə gəldi. Yanındakılar ayrılıb başqa masada əyləşdilər. Biz isə... Bu nədi ilahi? İllərin dostu kimi sarıldıq bir-birimizə... Dənizin ən mavi, günəşin sarı, ən zərli görünən tərəfində masa bəyənib əyləşdik:

Qənirə xanım: " O şeir sizindirmi, "deyin ona bu köynəyin qolları”... Sizinlə bəzi məqamlarda razı deyiləm. Siz gənc xanımlar bəzi stereotipleri dağıtmalıykən onların təsiri altına düşürsünüzsə daha sözüm yoxdur. Hələ bir verilişdə "ya xoşbəxt olacağam, ya şair” deməyinizlə heç razı deyiləm. Qadınlara bizim cəmiyyətdə bəlli ölçüdə don biçiblər. O "donu” özünə yaxın qoymayın. Mən sizi daha cəsarətli görmək istəyirəm şeirdə. "Qadınlardan güclü şair olmur”, dedi bir dostum. Cavab verdim ki, illərdi qadınları elə qəliblərin içinə salmısınız ki, duyğularını ifadə eləməkdən qorxublar.  Şeir yazmaq, həm də yaxşı şeir yazmaq hər adama nəsib olmur. Yazırsınızsa, demək ki, xoşbəxtsiniz. Bir də ki "Üşüyənlər, ağlayanlara, qorxanlara mesaj” verən ürək bədbəxt ola bilməz...

Biz, sadəcə, salamlaşmışdıq. Qənirə xanım fikirlərini birnəfəsə dedi. Hətta "necəsiniz?” sualını verməkdə də məni qabaqladı. Və onun mənə yarıirad, yarıtərif, yarıtənqid fikirlərinə müdaxilə etmək istəyərkən "Axı”nın "A”sını, "Bəlkə də”nin "B”sını, "Niyə”nin "N”sını  və s. deyə bilmişdim.  Bir azca narahat olmağa başladım, qarşımdakı xanıməfəndinin mənim soruşmaq istədiklərimdən xəbərdarmış kimi danışmasından, söhbəti oxuyan oxucunun  "Qənirə Paşayeva Feyziyyəni ağ yudu qara sərdi, sual da verə bilmədi” qənaətinə gələcəyindən və sairdən, və ilaxırdan. Sonra boş verdim müsahibəni də, ətrafımızdakı adamları da, sualları da, fotoqrafımızı da, hər şeyi, hamını boş verib sadəcə onu dinləməyə qərar verdim. Gözlərimi qarşımdakı kədərdənmi, yoxsa sevincdənmi parıldadığını aydınlaşdıra bilmədiyim bir cüt gözə dikdim. Gözümün önünə bir jurnalist Qənirə Paşayeva, bir də millət vəkili Qənirə Paşayeva gəldi:

• Dəyişməmişəm. Sadəcə, statusum dəyişdi. Yaşımla bağlı, bilgilərimlə bağlı olğunlaşmalar oldu. Müəyyən məsələlərlə bağlı münasibətim dəyişdi. İçimdəki dəyərlər dəyişmədi, içimdəki o qız dəyişmədi. Mənim həyatımda ən önəmli olan səmimiyyət dəyişmədi. Sən ilk növbədə insansan, jurnalist olsan da, millət vəkili olsan da.

Bir az xəyanətdən danışdı:

• Həyatın qarşımıza çıxardığı xəyanəti, aldanışı da normal qəbul edirəm. Bəlkə də, bizi böyüdən, dəyişən, olğunlaşdıran bunlardı. Onlar bizə ibrət olur, dərs olur. İnsanın keyfiyyəti çətin anlarda meydana çıxır. Yalnız çətin məqamlarda insan öz xarakterinin necə olduğunu görə bilər, elə başqaları da. Bu sınaqlar sayəsində məlum olur ki, insan kamilliyə getdiyi yolda nə qədər gəlib, ümumiyyətlə, gələ bilibmi, yoxsa heç gələ bilməyib.

Bir az qorxulardan bəhs etdi:

• Hamının içində bir qorxu var, ölüm qorxusu. Ölüm qorxusundan yüksəkdə olan hisslər də var. Bir dəfə ekstremal jurnalistikadan söz düşmüşdü. Gənc jurnalistlərə dedim ki, ekstremal jurnalistika ilə məşğul olmaq istəyənlərdə bir cəhətin olması önəmlidir - maraq hissi ölüm qorxusundan üstün olmalıdır. Çünki jurnalist müharibəyə çəkilişə gedəcəksə bilməlidir ki, hər an sağında, solunda adamlar öləcək. Bu asan psixoloji durum deyil. Mən hər zaman gənclərə deyirəm ki, hansı peşəni seçməyinizdən asılı olmayaraq öz işinizi sevin, dəlicəsinə sevməlidir həm də. O sevgi insanı uğura aparır. Hərdən, bu iş adamı yorur, "bu nə işdi?” deyib ruhdan düşürsən. Amma səhər yeni həvəslə qalxırsan, dünən sənə bezdirici gələn bu işin arxasınca qaçırsan. Bu, bir sevgidir. Bunsuz insan uğur qazana bilməz. Jurnalistikanı sevirdim. Onun çətinlikləri məni qorxurtmurdu. Məndə sevgi o çətinliklərə qalib gələcək gücdə idi, çətinliklər o sevgini məğlub etmək gücündə deyildi. Bir də maraq hissi ölüm qorxusundan güclü olub məndə.

Soruşdum ki, bəs jurnalist işlədiyi günlər üçün darıxırmı? Hərdən əlinə mikrofon alıb müsahibəyə, reportaja getmək keçirmi ürəyindən?

• Hərdən gənc jurnalistlərə deyirəm ki, niyə filan məqamı qaçırdırsınız? Mən öz həyatımı maraqlı etməyi bilirəm. Məşğul olduğum işi sevirəm, insanlarla ünsiyyəti sevirəm, insanlar üçün faydalı iş görməyi sevirəm. İçimdəki enerjini yazaraq, konfranslarda çıxış edərək sərf edirəm.

Musiqilərdən söz düşür.

- İndi burada dəniz sahilində, bu gözəl havada siz olmasaydınız Bramsı dinləyərdim. Amma bir halda ki siz varsınız, Şopenə qulaq asardım. Ruhumun ovqatına uyğun olaraq Şuman, Bethoven, Bax, bəzən caz, bəzən etno-caz dinləyirəm.

Və kitablar...

Dedi ki, son dönəmlər daha çox təsəvvüf ədəbiyyatı oxuyur. Azərbaycanda ən böyük şəxsi kitabxanalardan birinin atasının kitabxanası olduğunu deyir. Atası ilə hansı kitabları necə müzakirə etdiklərindən bəhs etdi:

- Tolstoyun Anna Kareninanı öldürməsi ilə razılaşmırdım. İçimdə Annaya qarşı etirazım da var idi. Amma eyni zamanda öldürülməsi ilə də barışmırdım. Bəlkə də, şüuraltı qadın həmrəyliyi anlayışı var idi.  Amma atam məndən fərqli olaraq Annanı anlayırdı və deyirdi ki, mən də olsam Annanı öldürərdim. Atam patriarxal adam deyildi. Həyata, insanlara fərqli baxırdı. Həyatımı böyük mənada kitablar dəyişdi. Onu da atama borclu oldum.  Anam isə zəhmətkeş qadın idi, gecələr kitab oxuyurdu, gündüzlər işləyirdi, dörd uşaq böyüdürdü. İçimdə qida aclığı olduğu kimi oxumaq aclığı hiss edirəm.

Çayının soyuduğunu xatırladıram, səhər bir stəkan çay belə içmədiyini söyləmişdi. Yarızarafat çox arıq olduğumu deyərək süfrədəki şirniyyatdan birini qarşımdakı boş nimçəyə qoydu. Soruşuram ki, Qənirə Paşayeva qadınlarla bağlı olan stereotipləri sarsıda bildimi? Azərbaycan kişiləri haqqını tələb edən, hüququnu bilən qadını sevməyi öyrəndimi?

• İllərlə formalaşmış stereotipləri sındırmaq asan deyil. Bizdən əvvəlki qadınlar bir xeyli işlər görmüşdü deyə biz də bir qədər irəli gedə bildik. Hər halda, çalışmalıyıq. Güclü qadınların sayı artdıqca buzlaqlar əriyəcək. Bu dönəmdə qadınlar daha çox çalışmalı olacaq, daha çox qurban verəcək. Çünki kişilər qadınların ən xırda səhvlərindən istifadə edəcəklər. İstər parlamentdə, istər məktəbdə, istər xəstəxanada - hər yerdə daha çox çalışmalı olacaq qadınlar. Biri hansısa işi bacarmırsa, deməli, insan bacarıqsızdır, biri məsuliyyətsizdirsə, deməli, insan məsuliyyətsizdir. Bacarığı və istedadı cinslər arasında bölünməməsinə, əvəzində dəyişib insan anlayışına gətirilməsinə çalışmaq lazımdır. Mən dünyanı dəyişən qadınlar haqqındakı kitabımda da yazmışdım ki, min illər öncə də qadın olmaq da çətin idi, indi də çətindir, on il sonra da çətin olacaq.

Sonra dedi ki, kişilər iki qrupa bölünür:

 Birinci qrupa aid olan kişilər ağıllı qadınlardan qorxurlar. Digər qrup kişilər isə ağıllı qadınları dəyərləndirirlər, sevirlər, amma iş yoldaşı olaraq, dost olaraq sayğı duyurlar, amma ailədə onlarları yanlarında görmək istəmirlər. Həyatda heç kəs heç kəsin yerini vermir, istər insan olaraq, istərsə də cins. Söhbət burada qadınlara öz sahib olduqları yeri verməkdən gedir. Bizi daha çox bu qrupa aid olan kişilər üzür, təəssüfləndirir. Onlara görə ağıllı qadınla yaşamaq asan deyil, çünki qadınları istədikləri kimi idarə etmək asan deyil. Amma əslində, ağıllı qadınla həyat daha asandı, onlarla bölüşmək, onları dinləmək rahatdır. Yəni cəmiyyətdə ağıllı qadınların olmasının vacibliyini söyləyən insanların evlilik qərarı verilərkən fərqli düşünməsi çox üzücü məqamdır. Buna görə də düşünürəm ki, hələ qırılacaq, çox, həddən artıq çox buzlaqlar var.

İki xanıməfəndi bir yerə düşüb Cek Londondan vurub, Mövlanədən, siyasətdən vurub mədəniyyətdən, Somalidən vurub Bakıdan, paytaxtdan çıxsa da, yenə sevgidən, ailədən mütləq danışmalıydıq xanım-xanıma. Gəlib çıxırıq sevgi mesajlarına. Soruşuram ki, jurnalist Qənirəyə gələn sevgi mesajları daha səmimi idi, yoxsa millət vəkili Qənirəyə? Hər halda, fərq olmalıdır...

-Bəlkə, jurnalist Qənirə Paşayevaya gələn sevgi mesajları daha səmimi idi. İnsan bir yerə gəldikdən sonra insanın içində bəzi şeylərin səmimiliyinə inam azalır.

Bəzən gənc xanımların şəxsi həyatlarını unudaraq koryerasının arxasınca düşməyi üstün tutduqlarından söz salmaq istəyirəm, amma bu sualın onu incidə biləcəyindən ehtiyat etsəm də fürsət düşən kimi mövzunu açıram:

• İnsan hər zaman nəyisə qurban verir. Amma mən həyatımda koryera və ailə məsələsində birini digərinə qurban vermək niyyətində olmamışam. Simuan de Buvarenin "İkinci cins əsərində” deyir ki, kişilər zamanla qadınlar haqqında saxta sirli bir aura yaratmaqla onlara cəmiyyətdə dırnaqarası başqa bir rolunu yaratdılar. Bu da saxta yaradılmış anlayışdır- sanki, koryera ailəyə mane olur.  Qadın bunların hər ikisini bərabər şəkildə, özü də çox uğurla apara bilər. Bəzi insanlarda həyat başqa cür gətirir, sadəcə. İnsanın həyatda iki şey özəldi. Biri Allahla insanın arasında olan münasibət, digəri şəxsi həyatı. Fişe deyir, əgər sən şahmat arxasında rəqibindən qorxaraq oturacaqsansa artıq bir-sıfır yenilmiş olursan. Həyat da belədir. Ondan qorxacaqsansa mübarizəyə bir-sıfır məğlubiyyətlə başlayacaqsan. Bizim qadınların çatışmayan yeganə cəhəti özünə inamsizlığıdır. Bir də qadın doğru adamı seçməlidir ki, koryera və ailənin arasında seçim etmiş olmasın.

Bir qədər Somalidən  danışdıq, oranın uşaqalarından böyüklərindən... Sonra Sudan, Keniya. Kədər,  təəssüf... Dedi ki, dünyada insanlıq faciəsi var:

• Sufilər deyir: "Dünya bizim evimizdir”. "Evimiz”də çökmüş dəyərlərlə yaşamaq çətin olacaq hamıya. Bu qloballaşmış dünyada təcrid edilmiş halda yaşamaq olmaz. Bu səfərlər cəmiyyətdə birmənalı qarşılanmadı, əks təbliğat üçün qrup da yaradıldı. Məndən bu məsələ ilə bağlı açıqlama istədilər. Mənsə düşünürəm ki, insan hər şeyə öz əxlaqından baxır. Sadəcə, dedim ki, Allah könül qapınızı açsın.

Dedi ki, istirahət zamanı heç vaxt kurorta, sanatoriyaya getməyib. İstirahət müddətini ya seçildiyi bölgədə - Tovuzda, ya da tarixi abidələrini görmək istədiyi şəhərlərdə, ölkələrdə keçirdib

Restorandan çıxıb söhbətimizi bulvarda davam etdirdik. Qiyamət idi Qənirə xanımla bulvarda olmaq. Televiziya kanallarından biri səhərdən növbəyə durmuşdu onun video görüntüsünü çəkmək üçün. Biz bir balaca gözləməli olduq, amma çox çəkmədi, cəmi on, on beş dəqiqə sonra söhbətimizə davam etdik. Fotoqraf şəkillərimizi çəkdi. Bulvarda gəzişən şəhər sakinləri yaxınlaşıb millət vəkili ilə şəkil çəkdirmək istədiyini bildirirdi. Hələ dərdini danışanlar da tapıldı iki daşın arasında. Harasa tələsirdi. Gülümsəyirdi.Yorğun idi. Son şəkilimizi gəminin yanında çəkdi fotoqrafımız. Qənirə xanım dənizin üstündə uçuşan qağayılara baxıb: "Bilirsizmi, Feyziyyə,- dedi,- dənizi dəniz edən qağayılardır. Türk şairlərinin martılarla bağlı çox gözəl şeirləri  var. Amma bizdə varmı? Yoxdur!”...

/1937.az/