Övladın dünyaya gəlməsinə ata səbəb olub. Ata övladı dünyaya gətirib, onu böyüdüb, onu yetkinlik yaşına gətirib, ruzi qazanmasına səbəb olduqdan sonra deyir: “Oğulu nə edirəm. Ona çoxlu xərc qoyuram. Böyüdürəm, təhsil verirəm, evləndirirəm. Müəyyən vaxta gəlir. Ancaq ona qoyduğum mayanı (pulu, əziyyətin haqqını) ondan ala bilmirəm. Bunun əvəzinə maya qoyub villa tikdirirəm, onu kirayə verirəm, hər ay kira verdiyim ev sahibi gəlib mənə 2000 manat verir. Oğul mənə hər ay yüz manat gətirib vermir. Ancaq tikdiyim və kirayə verdiyim ev, obyekt mənə xeyir verir”. Bu sözləri mənə imkanı çox yüksək olan bir ata deyir. Bunu dedikdə məndə oğul olduğum üçün, atama hələ bu vaxta qədər imkan edib müəyyən qədər kömək edə bilmədiyim üçün utandım. Mən də illərlə oxumuşam, təhsil almışam, elmi iş müdafiəsi ərəfəsindəyəm, bütün bu səviyyəyə qədər atam mənə kömək edib. Ancaq elmi işçi vəzifəsindən aldığım 170 manat məvaciblə  nəinki özümü dolandırmaq, övladlarımı ruzi ilə təmin etmək, atama xeyir vermək gücündə belə deyiləm. Bu sözlərdən ona görə də bir anlıq utandım.

Bir dəfə yeməkxana sahibi mənə dedi: “Sizə daha çox pul verməlidirlər. Maaşınız və ictimai diqqət sizə daha çox olmalıdır. Ona görə ki, mən yeməkxana işlədirəm. Bir gün ərzində çəkdiyim əziyyət, yeməkləri hazırlamaq, çayı dəmləmək üçün gördüyüm işlər nəticədə bitib tükənir. Çünki nəticədə gördüyüm işlər yemək hazır etməkdirsə, bişirdiyim yemək yeyilib qurtarır. Çay içilir. Ancaq sizin gördüyünüz işlər isə elə deyil. Sizin gördüyünüz işlər həmişə qalıcı olur. Həmin işlərdən daima insanlar fayda əldə edir və davamlı olur. Məqalə yazırısnız, kitab yazırısnız, əsər yazırısnız həmişə qalır,  insanlar elm öyrənirlər, gələcək nəsillər də istifadə edirlər. Sizə gərək daha çox ictimai diqqət olsun. Eyni zamanda dövlətin siz elm əhlinə xüsusi dəstəyi də vacibdir.

Başqa bir ata deyir: “Ey oğlum! Sənə bu qədər əziyyət çəkdim, sənə xərc qoydum, səni böyütdüm. Sənə kömək elədim. Sən isə mənə baxmırsan”. Digər ata: “Bu da oğul! Oğlum daha sən böyümüsən, müəyyən vaxta yetişmisən, bundan sonra gəlib məndən heç nə istəmə. Sən məndən bir şey istəyəndə mən çox utanıram”. Bəs oğul nə etsin? Kimə ehtiyacını aparmaq üçün müraciət etsin. Əgər öz doğma atası oğula belə deyirsə, bəs  oğul bundan sonra kimdən nə umsun. Heç kimdən heç nə. Çox asanlıqla bu sözləri deyə bilirik. Əlin var, ayağın var, səndə mənim kimi bir insansan get işlə özünə çörək qazan. Ancaq onun özünə çörək qazanması üçün dəstək durmaq istəmirik. Allah təala hər birimizi çəkdiyimiz sıxıntılardan xilas etsin! Amin!

Bu gün demək olar ki, ata ilə oğul arasında çox hallarda olan problemin kökündə maddi problem dayanır. Bəzən oğul elə düşünür ki, atası onu dünyaya gətiribsə, dünyaya gəlməyinə səbəb olubsa deməli ona baxmağa da borcludur. Bəzən isə ata elə düşünür ki, oğulun dünyaya gəlməsinə səbəb olubsa, oğulu oxudubsa, artıq yetkinlik yaşına çatıbsa oğulu ona baxmağa borcludur. Burada iki tərəfin də bir-birinə qarşı insaflı olması məsələsi problemin həllini asanlaşdıra, çox hallarda isə yoxa çıxarda bilər. Belə ki, həm ata, həm də oğul özləri öz hüquqlarını bilməlidirlər. Ata oğula olan borclarını, məsuliyyətini, Allah qarşısında cavabdehliyini, oğul da atasına qarşı olan məsuliyyəti, hüquqları, Allah qarşısnda olan cavabdehlikləri bilməlidir.

İslam dininə görə həm atanın böyük məsuliyyətləri, həm də oğulun böyük məsuliyyətləri vardır. Əsasən Alah qarşısında olan məsuliyyətlərdən ən önəmlisi atanın öz övladına olan borclarıdır. Atanın öz övladına nə kimi borcları ola bilər? Birinci növbədə övlad dünyaya gəlməzdən əvvəl atanın övlada olan borcu ona yaxşı, saleh əməl sahibi olan ana seçməsi ola bilər. Bundan sonra isə atanın övlada borcu onu tərbiyə etməsi, elm öyrətməsi, bilik almasında ona müəllimlər tutması, Allahı tanıtdırması, yüksək əxlaqa sahib olacaq səviyyədə onu tərbiyə etməsidir. Bu yolda özü bacardığını özü etməli, bacarmadığını isə bacaranlar vasitəsi ilə həyata keçirməlidir. Övladı böyütməli, ailə qurmasında, müəyyən ruzi qazanacaq yaşa gəlməsində həmişə onun yanında olmalıdır. Bundan sonra isə bacardığı qədər, ömrünün sonuna qədər, imkanları çatan qədər ona kömək etməlidir. Biz bunları xülasə halında qeyd etdik. Ölümünə yaxın ata həmçinin geridə qalan mirasını ədalətlə öz övladları arasında Allah təalanın öyrətdiyi kimi bölməli və onlara vəsiyyət etməlidir. Ata övladına qarşı heç vaxt səhlənkar olmamalıdır.

Övlad isə ataya qarşı Allah təalanın öyrətdiyi kimi əxlaqlı olmalı, atanın bütün dinə zidd olmayan işlərində ona kömək etməli, həmişə yanında hazır olmalıdır. Övlad heç vaxt atası kafir olsa belə ondan üz çevirməməli, onun yaxşılığını istəməlidir. Biz bütün bunları xülasə etdik. İnşallah vaxt və imkan olduqca bu barədə yazılarımızı davam etdirəcəyik. Müvəffəq edən uca Allaha həmd olsun!

Əkrəm Həsənov (İlahiyyatçı).