Qurani-Kərimdə Rum surəsinin 19-cu ayəsində qış fəslində yerin və ümumiyyətlə təbiətin ölməsi, yaz fəslində isə bu təbiətin dirilməsi məsələsi önə çəkilir. Bu misal Qurani-Kərmidə insanlar öldükdən sonra yenidən diriləcəyi və qiyamətin baş verəcəyinə misal olaraq qeyd edilir: “Biz yeri öldükdən sonra dirildəcəyik. Qiyamət günü sizin dirilməyiniz də belə olacaq” 

Hədid surəsinin 17-ci ayəsində isə, böyük Allah il ərzində təbiətin bir dəfə onun tərəfindən dirildilməsinə işarə edir və dərrakəli insanları bunu anlamağa çağırır. “Bilin ki Allah yerin ölməsindən sonra onu yenidən dirildir. Biz sizə çoxsaylı ayələr və əlamətləri izah etdik ki, dərrakənizi işə salasınız”.

Novruz bayramı da daşıdığı “yeni gün” mənası və məfhumu ilə bu dünyada təbiətin yenidən dirilməsi, insanların isə o dünyada diriləcəyini göstərən bir əlamətdir.

Novruz bayramı və onun tərkibində yer alan adət-ənənələrlə bağlı dini mənbələrdə bir çox hədislərə rast gəlinilir. Qətiyyətlə demək olar ki, dini mənbələrdə Novruz bayramının keçirilməməsi ilə bağlı müəyyən bir sübut mövcud deyil. Əksinə olaraq, Novruz münasibətilə hədiyyələrin verilməsi, müxtəlif təamların pişirilməsı, Novruz bayramı namazının qılınması və Novruz qüslünün verilməsi və sair qeyd edilmişdir.

Hicri tarixi ilə 4-cü əsrdə yaşamış tanınmış alim Mərhum Kuleyni Usulu-Kafi əsərində imamlardan Novruzla və burada verilən hədiyyələrlə bağlı hədis nəql edir. Burada İmam Sadiqdən (ə) nəql edilir ki, novruzda hədiyyə verib almaq müsbət və savab bir işdir.     

Digər bir hədisdə həzrəti Əlinin (ə) yanına gələn şəxslər ona hədiyyə gətirdiklərini bəyan edirlər. Həzrəti Əli hədiyyələrin hansı münasibətlə verilməsini soruşanda, onlar bunun Novruz münasibətilə ithaf edildiyini bəyan edirlər. İmam Əli isə zarafat edərək, onlara , “hər gün novruz olsun” deyə, cavab verir. 

Bu da onu göstərir ki, o zaman insanlar Novruz bayramının bəzi adət-ənənələri ilə tanış idilər və burada imamların Novruzla bağlı mənfi deyil, müsbət fikirləri formalaşmışdı.

Digər bir tarixi hədisdə deyilir. Məcusilər (Atəşpərəstlər) Novruz günündə Hz. Əliyə (ə) içi şirniyyatla dolu gümüş qablar göndərdilər. İmam (ə) onların hədiyyələrini qəbul etdi. Həzrəti Əli (ə) şirniləri müsəlmanlar arasında payladı və atəşpərəstlərə təyin edilən xərac vergilərini bağışladı.

Novruz bayramı münasibətilə Dehqani adında digər bir məcusi zərli bir paltarı Həzrəti Əliyə (ə) hədiyyə edir. İmam Əli (ə) onun hədiyyəsini qəbul edir və paltarı satdırraraq, onu ehtiyaclılara paylayır.

İmamların novruz hədiyyələri ilə bağlı atdığı addımlar və verdiyi reaksiyalar, onu göstərir ki, novruz öz özlüyündə müsbət və onun gəlişi münasibətilə edilən təbriklər və verilən hədiyyələr bəyənilən bir işdir.

Burada maraqlı məqamlardan biri də Novruz bayramında namazların qılınması, duaların oxunması, qüsl etmək kimi əməllər barədə tövsiyələrin edilməsidir. 

Hicri tarixinin 5-ci əsrində yaşamış alim Şeyx Tusi “Misbahul-Müctəhid” əsərində bir neçə ravi vasitəsilə Muəlla ibni Xuneys və o da İmam Sadiqdən (ə) belə bir hədis nəql edir: 

“Novruz günü çatanda qüsl təharətini al! Ən təmiz paltarlarını geyin! Ən ətirli iylərlə zinətlən! Bu günü oruc tut! Zöhr və Əsr namazını qıldıqdan sonra isə iki rükət savab üçün namaz qıl və dua et ki, Allah 50 ilin günahlarını əfv edəcək.”

İmam Sadiq (ə) hətta Novruz bayramı üçün qılınan müstəhəb namazın rükətlərində oxunan kiçik surələr və edilən dualar barədə də tövsiyələr verir.

Novruz bayramı ilə əlaqədar xüsüsi namazın qılınması və təharət edib ətirlənmək doğrudur ki, təkcə Şeyx Tusinin əsərində və yalnız bir hədis vasitəsilə qeyd edilib, Amma ondan sonra gələn alimlər də bu məsələni öz əsərlərində qeyd etmişlər və yaymışlar.

Məhz buna görədir ki, bir çox müsəlman toplumlarında Novruz çatdıqda xüsüsi namazların qılınması və ehsanların verilməsi oruc tutulması məsələsi formalaşıb. Hətta yuxarıda qeyd edilən hədislər düz olmasa belə, peyğəmbər və imamlar tərəfindən təbiətin yenidən dirilməsi əlaməti olan Novruzu pisləyən və mənfi sayan bir tarixi fakt mövcud deyildir.

Burada bir məqama da işarə etmək lazımdır ki, tanınmış tarixçi və hədis alimi İbni Şəhraşub (vəfat 1192) əsərlərinin birində İmam Kazimdan (ə) Novruzu məzəmmət edən bir hədis nəql edir ki, bu hədisin sənədində və həmçinin mətnində bir sıra iradlar mövcuddur.

“Abbası xəlifəsi Mansur Dəvaniqi imamı Novruz münasibətilə keçirilən tədbirə dəvət edir və imam tədbirə gəlməyi və həm də Mansur Dəvaniqinin verdiyi hədiyyələri rədd edir. İmam deyir : Mən babamdan (peyğəmbər) nəql edilən hədisləri araşdırmışam və bu bayram barədə bir şey tapmamışam. Bu farsların adət-ənənəsidir ki, artıq islam onu son qoymuşdur. İslamın son qoyduğu məsələni mən diriltmərəm”.

Bu hədisin əsas zəif yeri onu nəql edən vasitəçi ravilərdir ki, əksəriyyəti ya tanınmır ya da etibar edilməyən şəxslərdir. Bundan əlavə novruzu mədh edən çoxsaylı hədislərlə təzaddadır. Digər bir tərəfdən isə imam bunu “təqiyyə” məqamında da deyə bilər. Ən əsası isə “imamiyyə” məzhəbinin imamları bu hədisə diqqət etməyib və novruzla bağlı ona əsla istinad etməyiblər.

Müsəlman alimlərindən biri İbni Fəhd Hilli öz əsərində Novruz bayramı gününü təyin edilməsi məsələsində, bu günü əzəmətli bir gün olduğunu bəyan edir. Əllamə Hilli müsəlman dünyasında tanınmış bir alim kimi novruz bayramını bu şəkildə mədh edən zaman, heç bir alim onu, zərtdüştlərin və atəşpərəstlərin bayramlarını təbliğ edən bir şəxs kimi ittiham etməyiblər.

Ümumiyyətlə bütün bu deyilənlərlə Novruzun dini bayram olması iddia edilmir. Novruz bölgə xalqlarının milli bayramıdır. İslam dini ilahi insani mənəvi bir din kimi novruz bayramını bu zamanda təbiətin öldükdən sonra yenidən dirilməsini bizə xatırladır deyə və bu novruzdan ibrət götürməyi bizim üçün zəruri bilir.

Bu bayramla bağlı deyilənlər, Novruzda müxtəlif xalqlar tərəfindən edilən bütün işlərin bəyənilməsi və orada yerinə yetirilən adət-ənənələrin düz olması anlamında deyil. Əgər bu gün od üstündən atlamaq, oda olan xsüsi inanclar və su falına getmək kimi əməllərdən xurafat iyi gəlirsə, qohum-qardaşa, qonşuya baş çəkmək, bu gündə oruc tutmaq, mənəviyyata fikir vermək, namaz qılmaq, yoxsula əl tutmaq, bu əziz gündə ölənlərimizi yada salıb onlar üçün Allah yolunda ehsan verib, quran oxutdurmaq isə savab və çox bəyənilən işlərdəndir.(interaztv.com)