İqtisadçılar, siyasətçilər və enerji mütəxəssisləri tez-tez hər hansı bir ölkənin enerji resurslarının tükənməsi barədə danışırlar. Azərbaycanda da mütəxəssislər indiyə qədər bu barədə çoxlu müzakirələr aparıblar. Neft qiymətlərinin kəskin ucuzlaşdığı, iqtisadiyyatı neftdən asılı olan ölkələrin öz iqtisadi siyasətlərinə yenidən baxdığı bu son dərəcə maraqlı dövrdə biz də neft ehtiyatları tükənmək üzrə olan ölkələrə nəzər saldıq.
Bu ölkələr indiyə qədər neft pullarından necə bəhrələnib? Neft ölkədə yoxsulluq səviyyəsinə necə təsir edib? Neftdən sonrakı həyatları və iqtisadi siyasətləri necə davam edəcək?
Malayziya
Dəyərləndirmələrə görə Malayziyanın 15 illik neft ehtiyatı qalıb.
Dünya Bankının 2009-cu ilki məlumatına görə bu ölkədə Gini əmsalı 46,2-dir. Gini əmsalı ölkədə gəlirlərin bölünməsinə baxır: 100% - ən qeyri-bərabər, 1% isə ən bərabər deməkdir.
Əhalinin 3,8 faizi yoxsulluq həddindən aşağı səviyyədə yaşayır.
Orta gəlirli ölkə sayılan Malayziya 1970-ci illərdən bəri özünü xammal istehsalçısından çoxşaxəli iqtisadiyyata malik ölkəyə çevirməyə nail olmuşdur. Bu ölkə 2020-ci ilədək daha da irəli gedərək İslam maliyyəsi, yüksək texnologiyalı sənaye sahələri, biotexnologiyalar və xidmətlər kimi sahələrə sərmayə cəlb etməklə yüksək gəlirli ölkə statusuna nail olmaq niyyətindədir.Neftin tükənməkdə olduğu bu dövrdə mütəxəssislər Malayziya hökumətinə ölkədə iqtisadi artımı saxlamaq üçün iqtisadiyyatı daha çox diversifikasiya etməyi, ictimai idarəçiliyi yaxşılaşdırmağı və fiskal mərkəzsizləşmə siyasətinə daha çox meyl etməyi tövsiyyə edirlər.
Əlcəzair
Dəyərləndirmələrə görə Əlcəzairin 15 illik neft ehtiyatı qalıb.
1995-ci ilki məlumata əsasən, Əlcəzairin Gini əmsalı 35,3 faizdir.
2011-ci ilki rəqəmlərə görə, əhalinin 23 faizi yoxsulluq həddindən aşağı səviyyədə yaşayır.
Əlcəzairin iqtisadiyyatında dövlət dominantlıq edir. Bu isə ölkənin sosialist inkişaf modelinin mirasıdır. Hətta son illərdə belə hökumət dövlət nəzarətində olan sahələrin özəlləşdirilməsini dayandırıb, həm idxala, həm də iqtisadiyyata xarici müdaxiləyə ciddi məhdudiyyət qoyub. Neft gəlirləri büdcə gəlirlərinin 60%-ini, ÜDM-in 30%-ni, ixracatdan gələn gəlirinsə 95%-ni təşkil edir.Hökumətin ölkədə gənclər arasında işsizlik və evlərin çatışmazlığı kimi kəskin problemlərin həlli ilə bağlı kifayət qədər tədbir görmədiyi edyilir. Ölkədə 2011-ci ilin fevral və mart aylarında baş vermiş etiraz dalğası Əlcəzair hökumətini retroaktiv məvacib artımı məqsədilə 23 milyard dollar ayırmağa vadar edib.
Qarşıda duran uzunmüddətli iqtisadi vəzifələrə iqtisadiyyatın hidrokarbon ehtiyatları ixracından asılılığından uzaqlaşdırmaq (diversifikasiya), özəl sektoru gücləndirmək, xarici sərmayə cəlb etmək və gənc əlcəzairliləri daha yaxşı işlə təmin etmək daxildir.
Anqola
Dəyərləndirmələrə görə hazırda Anqolanın 12 illik neft ehtiyatı qalıb.
Gini əmsalı 58,6 (Dünya Bankı, 2008)
Əhalinin 40,5 faizi yoxsulluq həddindən aşağı səviyyədə yaşayır.
Neft ölkəsi və çox sayda başqa qiymətli təbii ehtiyatların ixracatçısı olmasına rağmən əhalisinin əksər hissəsinin gəliri kənd təsərrüfatından gələn Anqola yenə də ölkədə istehlak olunan ərzağın yarısını idxal edir. 27 illik vətəndaş müharibəsindən sonra ölkə infrastrukturunun xeyli hissəsi hələ də dağınıq və inkişafdan qalmış vəziyyətdədir. Neft qiymətlərinin yüksək olduğu dövrdə ölkə nəinki ÜDM-nin 8,6%-ni təşkil edən büdcə kəsrindən canını qurtarmağa, hətta büdcədə 12%-lik izafiliyə nail olub. Korrupsiya (xüsusən də hasilat sahəsində) hələ də əsas problemlərdən sayılır.
Meksika
Dəyərləndirmələrə görə hazırda Meksikanın 11 illik neft ehtiyatı qalıb.
Gini əmsalı 48,1 (Dünya Bankı, 2012)
Əhalinin 51,3 faizi yoxsulluq həddindən aşağı səviyyədə yaşayır. 2010-cu ildə bu göstərici 18, 2 faiz təşkil etmişdir.
Meksikanın dövlət büdcəsi tarixən neftdən çox asılı olub. Həm 1980-ci illərdə, həm də 2014-2015-ci illərdə neft qiymətlərinin aşağı düşməsi bu baxımdan çətinliklərə səbəb olmuşdur.Dünya Bankının 2013-cü il üçün verdiyi məlumata görə ölkə əhalisinin 42 faizi yoxsulluq həddindən aşağı səviyyədə yaşayır.
Financial Times qəzetinin verdiyi məlumata görə Meksikada neft istehsalının dayanması bu ölkənin vergi gəlirlərinin düz 40% azalması demək olacaq. Mütəxəssislər bu ölkənin vəziyyətə uyğun fiskal rejim işləyib hazırlamalı olduğu qənaətindədirlər.
İndoneziya
Dəyərləndirmələrə görə hazırda İndoneziyanın 10 illik neft ehtiyatı qalıb.
Gini əmsalı – 34 (2005)
Əhalinin 12,5 faizi yoxsulluq həddindən aşağı səviyyədə yaşayır.
Qlobal maliyyə böhranı dövründə İndoneziya Çin və Hindistandan daha yaxşı nəticə göstərərək artım nümayiş etdirmiş böyük 20 dövlətin sırasına qoşuldu. İndoneziya hazırkı dövrdə də yoxsulluq, işsizlik, zəif infrastruktur, korrupsiya, regionlar arasında sərvətin qeyri-bərabər paylanması kimi problemlərlə mübarizə aparır.
Norveç
Dəyərləndirmələrə görə hazırda Norveçin 7 illik neft ehtiyatı qalıb.
Gini əmsalı 25,8 (Dünya Bankı, 2000)
ABŞ Dövlət Departamentinə əsasən, 2007-ci ilki rəqəmlərə görə Norveçdə təxminən 200 000 adam ölkənin yoxsulluq həddindən aşağı səviyyədə yaşayır.
Dünyanın altıncı ən böyük neft ixracatçısı olan Norveçin neft ehtiyatları tükənmək ərəfəsindədir. Lakin bu ölkədə çoxlu təbii qaz yataqları tapılır ki, bunun da dövlət şirkəri olan Statoil üçün əvvəlkindən də böyük sahə ola biləcəyi deyilir. Hazırda Norveç dünyanın beşinci ən böyük maye təbii qaz istehsalçısıdır.1990-cı ildə izafi neft gəlirləri əsasında yaradılmış suveren sərvət fondu olan Qlobal Dövlət Pensiya Fondu hazırda 700 milyard dollara çatmışdır. Norveç öz neft dollarlarını digər sahələrin yaranmasına və inkişafına sərmayə sərmayə yatıraraq onların dünya miqyasında güclü rəqabət qabiliyyətinin formalaşmasına nail olub.
Norveçin Neft və Eerji Nazirliyinin baş direktoru Ole Anders Linseth deyir: "Neft və qaz fəaliyyəti təkcə gəlirlərdən gələcək nəsillərin mənafeyi üçün istifadə etməyə yox, həm də iş yerləri və yüksək ixtisaslı sənaye sahələri yaratmağa kömək etdi.”
Kolumbiya
Dəyərləndirmələrə görə hazırda Kolumbiyanın 6 illik neft ehtiyatı qalıb.
Gini əmsalı 53,5 (DB, 2012).
Əhalinin 37,2 faizi yoxsulluq həddindən aşağı səviyyədə yaşayır.
Mövcud resurslar tükənmək üzrə olsa da neft sənayesi təhlilçiləri kəşfiyyatın mühüm tapıntılarla nəticələnəcəyinə ümid edirlər. Ölkənin böyük əraziləri hələ yaxşı araşdırılmayıb. Bunların arasında neftlə zəngin olan Venesuela ərzisinə bənzər geoloji strukturlar mövcuddur. Bu isə daha çox neft ehtiyatlarının tapıla biləcəyi ehtimalını artırır.Bu ölkə Latın Amerikasının dördüncü ən böyük neft istehsalçısı və dördüncü ən böyük daş kömür ixracatçısı olsa da zəif infrastruktur və qeyri-sabit təhlükəsizlik vəziyyətindən əziyyət çəkir. Bundan başqa bu lkədə işsizlik səviyyəsi regionun ən yüksəkləri arasındadır. Yoxsulluq, qeyri-bərabərlik və narkotrafikinq ölkənin ən ağır problemlərindəndir. Ölkə iqtisadiyyatının güclənməsi və şaxələnməsi üçün infrastrukturun yaxşılaşdırılmasına ehtiyac var. (milli.az)
Xəbərdən istifadə edərkən istinad etmək vacibdir.
