AZADİNFORM-un “Uğur sirri” layihəsi çərçivəsində növbəti qonağı filosof, tənqidçi, ədəbiyyatşünas, tərcüməçi, fəlsəfə elmləri doktoru Niyazi Mehdidir. 

 Niyazi Mehdi: “Anarın “Qobustan” dərgisinin dil islahatçılığına görə “uğur” işlənə-işlənə “müvəffəqiyyət”i xeyli sıxışdırdı”

- Uğur nədir? Siz özünüzü uğurlar qazanmış biri hesab edirsinizmi?

- İnciməyin, niyə sualı  belə qoymağınızı anlamadım. “Uğur nədir?” sualı elədir ki, dil savadı olan hər kəs buna cavab verər. Elədirsə, məndən soruşmağa nə gərək? Yəni mən ekspert, araşdırıcı sayılıramsa, ona görə soruşuluramsa, sual elə qoyulmalıdır ki, cavabım savadlı adamlar üçün yeni və ilginc olsun.

Bəlkə sizi “uğur” sözünün etimolojisi ilgiləndirir? Bunu dilçilər yaxşı bilər, ancaq indilik güman edə bilərəm ki, söz Türkiyədə işlədilən “uğraşmaq”  və ya “ulaşmaq” sözlərinə qohumdur. Hər iki sözdə çatmaq var, yəni qoyulmuş amaca, məqsədə çatmaq. Sovet dönəmində uzun sürə biz dilimizin zorla deyə bildiyi “müvəffəqiyyət” sözünü işlədirdik. Mənim üçün əzab idi demək “sizə müvəffəqiyyət”  arzulayıram. Ancaq bilmirəm, 60-cı, yoxsa, 70-ci illərdə, bəlkə də Anarın “Qobustan” dərgisinin dil islahatçılığına görə “uğur” işlənə-işlənə “müvəffəqiyyət”i xeyli sıxışdırdı. İlginc nəsnə odur ki, “dil standartlarının keşiyində” duran rəsmilər “uğur”un eləcə də “noqteyi-nəzər”in yerinə “baxım”ın dilimizə təntənəli yürüşündə Türkiyə qarşısında sosialist mədəniyyətinin zəif düşməsini görmədilər. Halbuki “Qobustan” dərgisinə verdiyim bir tərcümədə “ozan” sözünü saxlamaq üçün Anar yuxarıdan gələn quşqulu suallara cavab verməli olmuşdu.

Demək, uğur - qoyulan məqsədə uğraşmaqdır. Bu məqsəd yaramazlığa, İblisə uyğundursa, adamın uğuru qəzəb və nifrət oyadacaq. Yaxşıdırsa, təbii ölkədə xeyli vicdanlı adamlar bu uğura sevinəcəklər. Ancaq hətta yaxşılarla ilgili uğurların da düşməni az olmur: tutalım, görürsən, hansısa pis sayılmayan adam belə, həmkarının uğuruna paxıllandığı üçün bu uğurdan öfkələnir. Beləcə, sizin sorunuzdan “mənim uğurum və ulusun uğuru”, “mənə yaxşı görünənlərlə bağlı uğurum” və “görünənlərin doğrudan da yaxşı olub-olmaması” tipində sual budaqlanmalarına çıxsaq, xeyli ideoloji dartışmalara düşərik. Kimlərsə çağdaş Avropada, elə bütün dünyada müsəlman bombaçıların, “şəhidlərin” artmasını İslamın uğuru və ya Cihad iedeolojisinin uğuru sayır. Kimlərsə bunun “uğur sayılmasına” görə İslamdan üz döndərib xristian olur. Mənim kimilərisə bu bombaçılığı İslamı anlamayıb böyük suça batmağın kədərli örnəyi  sayır. 

İndi keçək mənim özümü uğurlu saymağıma. Nə yaxşı ki, bu çətin dünyada pisliklər, yamanlar ordan-burdan məni didsələr də məni fəth etməyiblər. Düşünürəm, yaxşı tanışlarımın çoxu üçün mən yaxşı adamlar sırasındayam. Bu mənim ən böyük uğurumdur. Ancaq elmlə, pulla bağlı o qədər uğursuzlğum olub ki… Elmlə bağlı o anlamda ki, Azərbaycanı, Müsəlman dünyasını, Çin, Yaponiya kimi ilginc edən böyük səs salmış kitab yazammamışam.

- Belə bir deyim var: uğuru da, uğursuzluğu da öncədən proqnozlaşdırmaq mümkündür. Siz uğurlarınızı proqnozlaşdırana qədər hansı yollardan keçmisiniz? 

- İnciməyin, o deyim heç aforizm biçimində də ağıllı deyil. Mən bəyəm dedim ki, uğurlarımı proqnozlaşdırmışam ki, sizə hansı yollar keçdiyimdən danışım?!

Biz hamımız nəyəsə başlayanda uğur qazanacağımız ümidi ilə başlayırıq. Ancaq işimizin uğurla getməsi, qoyduğumuz mənzilə çatmağımız o qədər determinizmdən və o qədər təsadüflərdən asılı olur ki. Bəxtin, mistikasının bu yolda öz sonucları var. Məsələn, mən uğura inananda uğursuzluğa düçar oluram, inanmayanda uğurum xeyli olur. Burdan belə mistik nəticə çıxarmışam: uğuruma inananda Allah-Təlala başımdan vurur ki, hər nə varsa, məndəndir, səbəb-nəticədən deyil. Ancaq bu situasiya universal deyil. Kim isə məhz inananda uğuru olur. Deməli, inanc adamıdırsa, özü tapmalıdır, nədən Allah ona bu variantı verib. 

- Sizə görə “uğurun düsturu” nədir? Ümumiyyətlə, uğurlu biri olmaq üçün nə etmək, nədən başlamaq lazımdır?

- Uğur amac, məqsəd və ya son mənzil deyilən punkta uğramaqdırsa, yol gedib mənzilə çıxmaqla bağlı bütün gərəkənlər olmalıdır. Yeriməyə yorulmaz ayaqlar və ya maşın, araba.  Doğru-düzgün məqsədin qoyulması. Uzun yola çıxanda darıxsan, yol əzaba çevrilər. Onun üçün getməkdən ləzzət almalısan, məsələn, yan-yörəndəki mənzərələrdən və ya yerişin ritmində mahnı oxumaqdan. Bunlar uğura da lazımdır. Ancaq həmişə olmasa da bəzən doğrudan da bəxt olmalıdır.

Bir də uğursuzluqdan sığortalanmağı bacarmalısan - yıxılanda “yumşaq yasdığın” üstünə düşmək sığortalanmaq vasitələrindən biridir. 

- Deyirlər, uğur həm də uğursuzluqdur. Axı, insanın başı daşdan-daşa dəyir. Apardığınız mübarizədə uğursuzuqlarla üzləşəndə nə edirsiniz? 

- “Yumşaq yasdıq” məsələsini dedim. İnsan və ya partiya, dövlət  uğursuzluğa uğrayanda “müsəlmanın sonrakı ağlı” deməmək üçün uğursuzluğu yazılı analiz edib harada düz etmədiyini tapıb sonra gələcək üçün instruksiya hazırlamalıdır. Məsələn, diskussiyada pis çıxışla bağlı belə tövsiyələr düzəldə bilər:

- mövzunun açar sözlərini yazıb İnternetdən material topla;

- onların arasından ən dəyərlilərini ayırıb ayrıca fayla topla:

- opponentin mövzu ilə bağlı yanlış yanaşmasını qabardan aforizmlər, məsəllər topla ki, diskussiyada işlədəsən (tutalım belə: həqiqətlər mübahisədə tapılır, ancaq eyni zamanda mübahisələrdə o qədər həqiqət öldürülür ki? Siz həqiqəti öldürənlərdənsiniz);

- yazdıqlarını danışaraq məşq et və s.

- İstifadə etmədiyimiz qabiliyyətimizi üzə çıxarmaqda və inkişaf etdirməkdə insana yardımçı olacaq əsas ünsürlar hansılardır sizcə?

- İnternet. Çağımızda xeyli adam var ki, internetə girsə də elə davranır, sanki internet dünyasında yaşamır. Görürsən, facebookda bəzi gənclər hansısa söz, terminin, anlayışla ilgili mənə sual göndərir. Cavab verməli oluram ki, Vikipedi-aya gir bax, ya da lüğətlərə. 

- Mütəxəsislər şərh edirlər ki, danışıq qabiliyyətinə yiyələn hər kəs cəmiyyətdə yaxşı mövqe tuta və maliyyə uğurları qazana bilər. Siz insan münasibətlərində əsasən nəyə diqqət yetirirsiniz?

- Səninlə ünsiyyətdə olanlara pozitiv enerji yaymaq, başqalarından enerji sovuran “vampir” olmamaq. Başqasına faydalı olmaq bacarığı, ən azı ağıllı söhbətlərinlə. Yaxşı olmağın açımı adamlara, özəlliklə normal və yaxşı adamlara yararlı olmaqdır.

- Bəzi gənclər bir işə başlayanda “Düşün, tətbiq et və nəticələndir” prinsipini unudurlar. Bu problemlə üzləşənlərə nə söyləmək istərdiniz?

- Yox, əzizim, adamlar problemləri ilə bağlı ağıllı nəsnələri düşünüb tapırlarsa, düşüncələrini gerçəkləşdirməyə çalışırlar. Elə-belə düşündüklərini gerçəkləşdirməyə köklənmirlər. Bir də rusların “qrezı” dedikləri şirin xülyaları gerçəkləşdirməyə köklənmirlər. 

- Uğurlu insanlar bildirirlər ki, özünü əhəmiyyətli hiss etmək istəyi onları, o cümlədən də bir çox insanı gözəl işlər görməyə vadar edib. Qarşısındakına “əhəmiyyətlisən” mesajını verməkdə çətinlik çəkənlərə nə söyləmək istərdiniz?

- Dostluğun kökündə iki nəfərin bir-birini dəyərli, önəmli sayması durur. Eləcə də ər-arvad sevgisinin özülündə. Ancaq insan psixolojisi elədir ki, tutub saxladığına zaman-zaman xəyanət edir. Ən mömin insan belə, bəzən Allaha xəyanət edir. Eləcə də dostlar, ər-arvad bir-birini dəyərli saymaq bağlılığına xəyanət edirlər. Bu, elə bir haldır ki, qarşısıalınmazdır. Bəlkə də dostların və ər-arvadın önəmsəlllik duyğularna xəyanət etməsinin terapevtik, sağaldıcı görəvi var. Axı, bəzən küsüşmək yenidən bağlanmağı dadlı edir. Kardioqrammada düz xətt davam edəndə ölümü bildirir. Ritmik dəyişmələri olmayan psixoloji hallar stress yaradır. Mənim bu söylədiklərim sizin sorunuza cavabdır. İnsanlar bir-birini sayanda, sevgiləri ilə göyə qaldıranda bu söylədiklərimi bilsələr, duyğularında ağıllı olarlar. Yoxsa özündən baş çıxarmayan adamların sevgisi də, nifrəti də, - necə deyim bu halı, bəlkə deyim primitivdir.

- Biz uşaqlarımıza, dostlarımıza yemək veririk, amma onların özünə hörmətini qidalandırmırıq. Biz onları enerji istehsalı üçün ət və kartofla təmin edirik, lakin onların insanlığına qida verməyi, uzunmüddət qulaqlarında səslənəcək gözəl sözlər deməyi unuduruq. Siz necə, fərqli davrana bilirsiniz? 

- Mən özümdə bu nöqsanı görüb üzülürəm. Uşaqlara və dostlara dediyiniz mənəvi qidanı verdiyim hallar olur. Ancaq bu münasibətə xəyanətlərim də olur. Paxıllıqdan və ya mərdimazarlıqdan yox, vecsizlikdən, hövsələsizlikdən.

- Sizcə insanların ən güclü silahı nədir-ağıl, yoxsa ürək?

Ağıl və ürəyin pillələr prinsipində bir-birini izləməsi, bir-birinə keçə bilməsi.