Ölən öldü canın qurtardı, yazıq qalan
Bu ölüm ki var, bu çox qəliz məsələdir. Həm qəlizdir, həm də ki vacib. İndi deyəcəklər ki, xeyirsöyləməz yenə başladı. Amma nə etmək olar, hər nə qədər özümüzə uzaq görünsə də, hər kəs üstündə bir ölüm gəzdirir. Hər gün ölkənin müxtəlif yerlərində müxtəlif səbəblərdən yüzlərlə insan vəfat edir. Lakin biz ölümü gətirən səbəblərdən yox, ölümün səbəb olduğu nəticələrdən danışacağıq. Hərdən bəziləri belə bir ifadə işlədir: "yazıq ölən”. Lakin adam ölü yiyələrini sınağa çəkən qondarma adət-ənənələri gördükcə "ölən öldü canını qurtardı, yazıq qalan” deyə düşünməyə də bilmir. Söhbətimizin gedişindən göründüyü kimi mövzu heç də yeni deyil. Lakin bu sahədə problemlərin kifayət qədər  olması mövzuya təkrar müraciət etməyimizi zəruri edir.
40 min manata qəbir daşı
Sumqayıtda çoxları qəbir yerlərinin neçəyə satılmasından xəbərdardır. Təbii ki, rəsmilər qəbir yerlərinin satılmasını etiraf etməsələr də, ölüsünü basdırmaq istəyən hər kəs qəbiristanlıqda açıq bazarla qarşılaşmalı olur. Ümumiyyətlə, Sumqayıtda son illərdə oturuşmuş bir "qəbir yeri bazarı” formalaşıb ki, artıq şəhər sakinlərinin əksəriyyəti ayrı-ayrı qəbiristanlıqlarda məzar yerinin qiymətindən də xəbərdardır. Bir çoxları ailə üzvlərini nəzərə alaraq qəbir yerlərini bütöv bir ailə sayına görə əvvəlcədən alır. Bu səbəbdən də məzarlıqlarda torpaq sahəsi azaldığından bundan istifadə edən işbazlar qiyməti artırıblar. Vaxtilə imkanı olanlar bu əraziləri hasarlatdıraraq, "özəlləşdiriblər”. Burada cəsədini gözləyən qəbir yerləri çoxdur. Ölüsünü dəfn etmək istəyən azərbaycanlıdırsa, onun üçün dövlət rüsumu – 63, xarici vətəndaşlar üçünsə – 79 manatdır. Yəni hər kəs dövlət rüsumunu ödəyərək, ölüsünü dəfn edə bilər. Bundan başqa heç bir vəsait tələb olunmur. Bura qəbirin qazılması da daxildir. Digər materailları isə vətəndaş almalıdır.
Amma Sumqayıt şəhər qəbiristanlığından bildirdilər ki, 4X4 ölçüdə torpağın qiyməti 200 manat təşkil edir. Qəbir daşlarının qiymətləri isə əl yandırır. Məscid şəklində 350, ağ mərmərdən 700, qara mərmərdən 1500, müxtəlif bəzək və formalı 2000-2500 manatdır. Ən bahalı qəbir daşının qiyməti isə 40 min manatdır. Mollanın qiyməti isə 50 -150 manat arasında dəyişir. Çadırların qiyməti də dəyişkəndir. Belə ki, 150 – 200 nəfərdən ibarət olan və avadanlıqları, çay süfrəsi və işçi heyəti ilə birlikdə çadrın bir günlük kirayəsi 700 – 1500 manat arası dəyişir. 150 – 200 nəfərdən ibarət olan mərasim zalları isə işçi heyyəti, ehsan yeməkləri, çay süfrəsi ilə birlikdə 1800 – 2200 manat arası dəyişir. 
Orta təbəqə üçün nəzərdə tutulan ekonom-klass çadırların gündəlik icarə haqqı  500-1000 manatdır. Daha kasıb təbəqə üçün 200-300 manatlıq çadırlar da var. Ölünün yuyulması, kəfən, və bütün xərclər daxil 50 – 100 manat arası dəyişir. 
İslam dini nə deyir?
İlahiyyatçı Əkrəm Həsənov Xeberle.com-a bildirib ki, İslam dinində qəbir yerləri üçün torpaq sahələrinin satılması haram sayılır. Amma, təəssüf ki, bu gün torpaq da ticarət sahəsinə daxil edilib, satılır. Qəbir yerlərinin satılmasının islam dinində haram hesab edilməsinin isə bir çox səbəbləri var: "Birincisi, Allah Təala hamıya eyni imkanı vermir. Biri yoxsul olur, kasıb olur, digəri zəngin olur. Bu gün belə çıxır ki, yoxsul olan ya ölməməli, ya da dəfn olunmamalıdır? Həmçinin, torpaq insana məxsus deyil. İnsan sadəcə, orada müvəqqəti qonaqdır. Onun yaşadığı torpağı satması, xüsusilə dəfn üçün satması, ümumiyyətlə, yolverilməzdir. Bu gün dövlət tərəfindən qəbir yerlərinin satılmasına nəzarət olunsa da təəssüf ki, bu nəzarəti çoxları görməzdən gəlirlər. Azərbaycanda xüsusi ilə vəziyyət çox çətindir. Bu da qəbir satanların özbaşınalığının nəticəsidir. Əslində qəbir yerləri dövlətin vətəndaşları üçün xüsusi ayrılmış yer olmalı və çox cüzi qiymətə satılmalıdır, baxmayaraq ki, İslam dininə görə qəbir yerlərini satmaq haramdır."



Qəbiristanlıq biznesinə inzibati müdaxilə edilməlidir
İqtisadçı ekspert Vüqar Bayramov Xeberle.com-a məsələnin istisadi tərəfini şərh edərək deyir ki, qəbir biznesi cəlbedici biznesdir. Qəbir yeri üçün nəzərdə tutulan torpaqlarda qiymətlərin artması müşahidə olunur. Qiymətlərin artması da həmin yerlərə tələbin yüksəlməsi ilə bağlıdır: "Təəssüf ki, qiymətlər yüksəkdir. Əslində bu, arzuolunan məsələ deyil. Qiymətlərin yüksək olması bəzi hallarda yaxınları rəhmətə getmiş insanların qəbir yeri alması ilə bağlı müəyyən çətinliklərin yaşanmasına gətirib çıxarır.”

V.Bayramovun sözlərinə görə, bu kimi halların qarşısının alınması üçün qəbirstanlıq biznesinə inzibati müdaxilə edilməlidir: "Qəbir yerləri ilə bağlı bir sıra ölkələrdə olduğu kimi konkret tariflər müəyyənləşdirilsin. Həmin qiymətdən yüksək qiymətə torpaqların satılmasına icazə verilməsin. Tariflər də vətəndaşın gəlirlilik səviyyəsinə uyğun olmalıdır. Hazırda yerləşmə yerindən asılı olaraq, torpaqların qiyməti bahadır. Torpaqların qiymətinin baha olmasının bir səbəbi qeyri-rəsmi ödənişlərin artması ilə bağlıdır. Simvolik bir tarifin müəyyənləşdirilməsi və bununla yanaşı bələdiyyələr və digər qurumlar tərəfindən qeyri-rəsmi ödənişlərin qarşısının alınması olduqca vacibdir. Heç bir halda qəbir yerləri üçün yüksək vəsaitin tələb edilməsi arzuolunan deyil. Birmənalı şəkildə bu sahəyə nəzarətin gücləndirilməsinə ehtiyac var.”

Axı Sumqayıtda yaşayan hər kəs yaxınında yas düşdükdə qəbir yerinə görə sadalanan rüsumlardan qat-qat artıq pul ödəndiyinin şahidi olur və bu, heç də gizlin deyil. Elə isə "qəbir biznesi"ni idarə və himayə edənlər kimlərdir?  Məhz bu kimi suallara cavab tapmaq üçün mövzunu davam etdirəcəyik... 
Türkan, xeberle.com