- Günel xanım, Sizinlə çağdaş və dünya ədəbiyyatının bu günündən, problemlərindən, perspektivlərindən danışmaq istəyirəm, etiraz etmirsiniz?

Sevimli ədəbiyyatdan məmnuniyyətlə danışmaq istəyirəm. Bu haqda Sizinlə həmsöhbət olmaq xüsusilə mənim üçün xoşdur.

 - Bu gün yazarların sayı artıb, oxucuların sayı isə azalıb. Bunu nə ilə izah edərdiniz? Kitaba maraq azalıb, yoxsa internet qalın-qalın cildli kitabları sıradan çıxarıb, rəflərdə yerləşdirib?

Yazarların sayı artıb dedikdə, kəmiyyət baxımından ola bilər. Amma sözü sözə bənd etmək hələ yazı yaza bilmək deyil. Əgər sözün, mətnin xüsusi mahiyyət daşımayacaqsa, məna etibarilə nələrisə özündə əks etdirə bilməyəcəksə, yüzlərlə kitab sahibi olsan belə həqiqi ədəbiyyat adamı ola bilməyəcəksən. Ola bilər müəyyən müddət nələrinsə hesabına parlaya biləcəksən, amma bu, ilğımdan başqa bir şey olmayacaq. O ki, qaldı oxucu azlığına. Belə deməzdim. Tələbə, şagirdlər yalnız elmi, dərslik ədəbiyyatı oxucularıdır. Digər kateqoriya oxucu təbəqəsi özünüyaratma, psixoloji kitablara, cəmiyyətə adaptasiya etmə istiqamətli kitabları oxumağa üstünlük verir, nəinki bədii ədəbiyyatı oxuyur. Əslində bu yönlü kitabları oxumağı haradasa normal sayıram. Çünki kapitalizmin, müasir dünyanın öz tələbləri var. Və bu dünya ilə ayaqlaşmaq üçün öncə düşüncələrinə əl gəzdirməlisən. Beynin sakitlik qazandıqdan sonra, həyata adaptasiya etdikdən sonra mənəvi dünyanın tikintisi ilə məşğul ola bilərsən. Axı bədii ədəbiyyat mənəvi estetika daşıyıcısıdır.

- Mən müşahidə etmişəm, sovetlərin vaxtında kitab mağazasına girənlər ordan əliboş çıxmazdılar. İndi bəzəkl, gözəl dizaynı olan kitablara baxır və çox vaxt əliboş mağazanı tərk edirlər? Maraq azallb, yoxsa bu maddi imkanla bağlıdır?

İndi də əliboş çıxmırlar. Mən dəfələrlə kitab mağazalarında olmuşam, insan sıxlığından hərəkət etmək mümkün deyil. Amma bu sıxlığın sahibləri nə alır? Sual budur. İndinin təhsil sistemi elə qurulub ki, əlavə dərslik, test kitabları almadan tam, bitkin savada yiyələnə bilmirsən. O səbəbdən bugünün kitab alıcısı şagird, müəllim və valideynlər. Oxunan kitablar isə dərsliklərdir. Nə yazıq ki, belədir.

 - Sizcə gənclər bu gün daha çox kimi oxuyur?

Tələbələr arasında olan birisi kimi söyləyə bilərəm ki, nədənsə kütlə arasında ən populyar janr detektivdir. Mən onlara Höteni, Puşkini, Şekspiri, H.Cavidi, Cəfər Cabbarlını oxumağı məsləhət verirəm. Amma oxucu beyni hələ o mərhələyə çatmayıb ki, Höte sanbalından qələmə alınmış bir mətni qavrasın və estetik zövq alsın. Onlar sadaladığım kitabları oxusalar da heç nə anlamayacaqlar. Çünki bünövrədə kitab yoxdur. Çünki analar nağıl danışmayıb, bu gənclər layla eşitməyiblər, miflərdən xəbərsizdilər. Çox heyif ki, bəzi valideynlər üçün övlad dünyaya gətirmək yalnız hesabatdır. Mən bunu bacardım, deməkdir. Doğum günlərini qeyd etmək hesabatdır, toy etmək də həmçinin. Hər şey cəmiyyətin, ətrafların, qohum və əqrabanın reaksiyasına hesablanıb. Ona görə savadlı oxucu aclığı keçiririk.

 - Mənə elə gəlir ki, özünü ziyalı sayan hər bir vətəndaş heç olmasa Viktor Hüqonun "Səfillər”ini, Hötenin "Faust”nu, F.Şillerin "Məkr və məhəbbət”ni, L.Tolstoyun "Hərb və Sülh”nü, M.Şoloxovun "Sakit don”nu, F.Dostoyevskinin "Cinayət və cəza”nı, Mirzə İbrahimovun "Pərvanə”ni, C.Cabbarlının "Od gəlini”ni, Hüseyn Cavidin "İblis”ni oxumalıdır. Daha çox sadalamaq olar. Bunlarla kifayətlənirəm. Mənimlə razısınızmı?

Elm zərrə-zərrə toplanılır. Əgər sənin oxuduqların sənin mənəvi dünyanda heç bir dəyişiklik yaratmayacaqsa, sən özündə aydınlanma hiss etməyəcəksənsə, oxuyub-oxumamağının heç bir fərqi yoxdur. Mən Monteni, Makiavellini oxuyanda bir ayrı sahənin hüdudları mənim üçün açıldı. Amma Sun Dzinin "Müharibə sənəti”ndən xəbərsiz olsaydım, Tarlenin "Napaleon” kitabını və bu qəbildən digər kitabları oxumasaydım Monteni yalnız özümü intelektual göstərmək üçün adını çəkəcəkdim. Dərk etməyəcəkdim. Mən Quranı dərk etmək üçün öncə Buddizmlə maraqlanmışam, İncili, Tövratı, Zəburu, dünya miflərini oxuduqdan sonra Quranı anlamışam. Müqəddəs hesab etdiyimiz dini kitablar belə anlamaz, savadsız insanın mütaliəsindən sonra patrlamamış bomba effektində olar. Çünki qanmaz adam orada yalnız və yalnız Cənnət və Cəhənnəm görəcək.

Bütün kitablar növbəti kitablara doğru getmək üçün mərhələlərdir. Cavidin "İblis”ini anlamaq üçün, müqaisə edə bilmək üçün öncə Hötenin "Faust”undan xəbərdar olmalısan. Amma Höteyə qədər də hələ nə boyda bilik yiyəsi olmalısan ki, oxuduqlarından mənəvi ləzzət ala biləsən. Onu formalaşdırmaq lazımdır. İnsan istəsə, qarşısına məqsəd qoysa qısa müddətə öz üzərində işləyərək nəticə görə bilər. Heç bir intellektual insan savada havadan nail olmayıb. Hər şeyə zəhmətlə, səbrlə çatmaq mümkündür. Savad, intellekt insanın onurğa sütunudur. O olunca özünü güvənli hiss edirsən. Cümlələrində, fikirlərində bitkin olursan, daha cəsarətli olursan. Cəsarətli yaşayırsan. Savadsızlıq köləlik deməkdir. Ömür boyu başqasından asılı vəziyyətdə olmaqla ömür sürmək, sürünmək olmaz. Buna insan ömrü deyilmir. Yaşamaq, yemək və artmaq bütün canlılara məxsus keyfiyyətdir. İnsanı başqa canlılardan fərqləndirən keyfiyyət düşüncə, ağıl sahibi olmaqdır. Əgər əlahəzrət başın buna xidmət etmirsə, demək ki.. Nə isə.

 - Azərbaycanın dövlət və özəl universitetlərində humanitar fakultələrində oxuyan tələbələr arasında sorğu aparmışdım. Təəssüflər olsun ki, klassik ədəbiyyata maraq göstərənlərin sayı 100 faizdən 20 faizini təşkil edirdi. Bu, acınacaqlı deyilmi?

Nəinki klassikadan hətta antik ədəbiyyatdan başlamaq lazımdır. Dediyiniz faiz isə, bəli, acınacaqlıdır.

 - Siz yazıçısınız, bir neçə kitabınız işıq üzü görüb. Gündəlik mütaliə ilə məşğulsunuz, bunu kitablarınızı oxuyanda müşahidə etmək olmaq olar. Klassik ədəbiyyatla müasir ədəbiyyat arasında fərq nədən ibarətdir? Bəlkə aralarında bir boşluq, bir uçurum var, hə? Hər halda bu, mənim fikrimdir, Sizin fikriniz mənim üçün maraqlı olardı.

Müasir dövrün öz tələbləri var, klassik dövrdə qələmə alınmış kitablar həm də öz dövrünün məhsuludur. Mən bilmirəm mobil dövrün insanına, hər şeyin tələsdiyi, zamanın su kimi axıb getdiyi bir dövrün insanına Tolstoyun "Hərb və Sülh”ü nə qədər böyük estetik zövq verə bilər. Verə bilirmi? Yox. Antik dövr ədəbiyyatında Homerin "İlliada”sı belə uzun-uzadı qəhrəmalıq, hadisə təsvirlərindən ibarət idi. O dövrün texnika, informasiya qıtlığı zamanı insanlar üçün uzun qış gecələrində və ya yorğun əməkdən sonra belə mətnlərə qulaq verməsi nə qədər xoş idisə, müasir dövrün insanı üçün lokaniklik əsasdır. Mən öz arealımızı nəzərdə tutmuram. Elə dünya oxucusundan danışaq. Romanların daxilində belə hərəkət yaratmaq üçün, diqqət çəkmək üçün müəyyən düyünlərdən, gərgin situasiyalardan istifadə edilir, hal-hazırda. Çünki dünya efirlərinin şou estetikası başqa şüurlu insanı yetişdirdi. O səbəbdən də müasir yazıçılar oxucu diqqətini kitaba cəlb etmək üçün yeni priyomlar fikirləşirlər. Bu haradasa fotoaparatın kəşfi kimidir. Bu cihazın kəşfi rəssamlığa olan marağı azalda bilərdi. Amma rəssasamlar yeni, daha mürəkkəb janrlar düşünərək rəssasmlığa sözün həqiqi mənasında rəng qata bildilər. Leonardo da Vinçi, Rafaelin klassik əsərləri niyə indi də maraq doğurur? Çünki onlar fotoqrafik deyillər. Həyatdagördüyümüzü rəsm etməyiblər, yaratdıqlarına fəlsəfə, alt qat qazandırıblar. Bu dediklərim klassik və müasir dünya ədəbiyyatı arasında fərqdir.

Hal-hazırda bütün maraqlı texno imkanların var olduğu bir dövrdə kitab oxumaq, teatra getmək estetik kateqoriyaya çevrilib. Yəni mənəvi xəttin üst mərhələsidir. Bu, elə bir üst mərhələdir ki, necə ki, ac olduqda qidaya ehtiyac duyursan, eləcə də dediyim mənəvi xətti fövqünə qalxmış insan ruhunda bu aclığı hiss edir. Hiss edir ki, bu gün maraqlı kitab oxumalıdır, kitabxanaya getməlidir, teatrda tamaşa izləməlidir. Düşünürəm ki, bu estetik həzzin fövqünə cəmiyyətimiz nə zamansa qalxa biləcək.

 - Belə bir sual da əmələ gəlir? Niyə gənc nəsillə yaşlı nəsil arasında "səmimi yaradıcılıq körpüsü” yaradılmır? Niyə, 2-3 kitab sahibi, 20-30 kitabın müəllifini bəyənmir və onun yaradıcılığına kölgə salır. Gəlin tarixə nəzər salaq. XIX əsrdə gənclər F.Dostoyevskini, XX əsrdə M.Şoloxovu, onların arasında Azərbaycan yazıçısı da olub, bəyənmirdilər. Bəyənilməyənlər əsrlər boyu yaşayır, bəyənməyənlərin adını belə bilmirik. Buyurun, sizi eşidirəm.

İndi nəsillərarası elə bir böyük problemi müşahidə etmirəm. Qısqanclıq və paxıllıq yaş məsələsi deyil, xarakterdir. Gənc birisi böyük nəaliyyəti, normal yazıları olmamasına baxmayaraq özündən yaşca böyük olan qələm adamının uğuruna paxıllıq edə bilər. Sonra da arsızcasına "qocadır” deyib, həmin şəxsə mənəvi, psixoloji zərbə vurmaq istəyində ola bilər. Və yaxud böyük istedad sahibi olmayıb, sicilləmə 20-30 kitabı ard-arda yazan bir qocaman qələm adamı gənc birisinin xırda addımlarla qazandığı uğurunu həzm etməyə bilər. "Gəncdir”, "bu yaşımızda biz belə edərdik” filan deyib, gənci aşağılaya bilər. Dediyim kimi bu, xarakter məsələsidir. Şəxsən mənim əlimdən tutan insanlar elə yaşca məndən böyük insanlar olub ki, onlar təkəbbür və lovğalıq nümayiş etdirib məni görməzdən gəlməyiblər, əksinə ədəbi yolumla addımlamaq üçün yardım ediblər. Yazılarıma hörmətlə yaşaşıblar. Xalq şairi mərhum Zəlimxan Yaqub "Edamın bir addımlığında” essemi oxuyub mənə telefon açmışdı, deməmişdi ki, Günel kimdi ki, mən ona fikrimi bildirib. Mən axı Xalq şairiyəm, deməyib. Bəlkə də sağlamlığı yol versəydi, yazı haqqında yazı da yazardı. Uzun illərdir dövlət televiziyasında çalışan dəyərli şairimiz Avdı Qoşqar onun düşüncəsinə toxunan hər yazımdan sonra telefon açıb fikir bildirb, verilişlərinə qonaq edib, cəmiyyəti, izləyicilərini məni tanımağa dəvət edib.Siz, əziz Eyruz müəllim tədbirlərdə üz-üzə gəlirik, adam var, gənc birisidir deyib heç üzünə baxmaq istəmir, əlbəttə, gəncin də borcu böyüyə hörmət etməkdir. Bu bizim dəyərimizdir, bizi başqa xalqlardan fərqləndirən xüsusiyyətimizdir. "İşıq” kitabım haqqında böyük, dəyərli yazını qələmə aldınız. Qüdrət müəllim "Sumqayıt” qəzetində yazını dərc etdi. Qafqaz müəllim telefon açıb, Günel yazı göndər bizə, deyir. Mən hərdən vaxt qıtlığından unuduram. İndi sualınıza cavab verirəm, yadıma düşür. İstər "Ədəbiyyat qəzeti”nin baş redaktoru Azər Turan olsun, İlqar Fəhmi, Əsəd Cahangir və.s.yəni bu adlar o qədər çoxdur ki, saymaqla bitməz. Belə olduğu təqdirdə biz hansı yad yaradıcılıq körpüsünün olmasından danışa bilərik. Axı bu elə səmimiyyətin, dostluğun özüdür. Axı bu münasibətlərdə əsas məsələ istedad məqamı oldu. Heç kim bir-birinin yaşını görmədi.

 - Düzdür, yaradıcı insanların arasında qısqanclıq, paxıllıq həmişə olub. Şekspir Şiller, Turgenyev Tolstoy, Bunun Qorki, Mayakovski Pasternak və sair. Bu nədir, oxucu qarşısında özünü böyük yazar kimi təsdiqləmək və yaxud bu, daxili bir eqoizmdir?

Son vaxtlar Abbasqulu Ağa Bakıxanovu mütaliə edirəm. Efirlərə də çıxdıqda onun kəlamlarından sitat gətirirəm. Bakıxanov deyir ki, "Paxıllıq bacarığın yoxluğunun göstəricisidir. Paxıl insan heç vaxt rahat yaşaya bilmir. Paxıl adamın öz şəxsi dərdi və başqasının sevinci həmişə onun qəzəblənməsinə səbəb olur. Əgər paxıllıq insanın əsas xüsusiyyətidirsə, demək ki, onun bacarığı yoxdur. Çünki bacarıqlı insan öz qiymətli vaxtını paxıllıq kimi iyrənc hisslərə sərf etməyə hayıfı gələr”. Məncə əlavə söz deməyə ehtiyac yoxdur.

 - Məni narahat edən bir məsələyə toxunmaq istəyirəm. Bu gün müasir ədəbiyyatımızda ədəbsizlik, vulqarizm, əxlaqsızlıq baş alıb gedir. Kitabı oxuyanda özünü təhqir hesab edirsən, müəllifə qarşı isə nifrət hissi güclənir. Görəsən bu haradan qaynaqlanır və niyə bizim ədəbi tənqidçilərimiz susurlar?

Doğrudur, belə bir dövr oldu. Sanki üryan danışmaq, vulqar izhar metodikası seçməklə yazıçı öz "azadlığını” nümayiş etdirirdi. Yadımdadır, bir dəfə təsadüfən yerli müəlliflərdən birinin kitabını oxudum və kitabı müəyyən iyrənc məqamlara görə yarımçıq saxladım. Çünki orada üryanlıq daxilində belə ədəbi estetika da yox idi. Məsələn, Amerika yazıçısı El Ceymsin ötən il bədii pornoqrafik romanını oxumuşdum. Çox təsadüfən rus kitab saytlarında axtarış edərkən PDF-inə rast gəlmişdim. Yəni onun içində belə məntiq və yazıçının nə demək istədiyi məqam açıqca görünürdü. Bizim bəzi müəlliflərdə isə sadəcə bədiilikdən uzaq çılpaqlıq nəzərə çarpırdı. Demək olar ki, o mərhələni geirdə qoyduq.

Mən bu mərhələnin baş verməsinin psixoloji açmasını da vermək istəyirəm. Cəmiyyət çirklənməsə təmizliyin qədrini bilə bilməz. Katarsis (təmizlənmə) murdarlığa bulaşdıqdan sonra baş verir. İsa təlimi gəlməmişdən öncə yunan, roma cəmiyyəti Dionis bayramlarında şərabın verdiyi həzz və azadlığın nəticəsində elə murdara bulaşmışdı ki, tarixin atası Heradot özünün "Tarix” kitabında həmin bayram zamanı baş vermiş olayları belə sözlə ifadə etməkdən çəkinirdi. Mən baş verən bütün olaylara məntiqi ardıcıllıq kimi baxıram. Və bütün bunlar idrak ardıcıllığı olduğu üçün fikir bildirmirəm çox vaxt. Bəzən bütün ömrü boyu rüşvət çirkabına bulaşmış insan da nə zamansa əməlindən iyrənir və mənəvi boşluğunu doldurmaq sevdasına düşür. Təmizlənmək istəyir.

- Məgər Balzak, Dikkens, Qolsuorsi. Stendal, Cek London, Hüqo, Hemunquey, Artur Xeyli, Ceyms Cons, Ç.Aytmatov bu ədəbsizliyi əsərlərinə gətirə bilməzdilər? Suala özüm cavab verirəm. YOX! Ona görə də onlar dünya ədəbiyyatının korifeyləridir. Bir gün kitab mağazalarından müasir ingilis ədəbiyyatından 2 roman alıb oxudum. Kitab başdan-başa ədəbsizliklə dolu idi. Belə qənaətə gəldim ki, bizim bəzi gənc yazarlarımızın əksəriyyəti məhz belə ədəbiyyatdan qaynaqlanırlar.

Hər dövrün öz ab-havası və problemləri olur. Dünya müharibələrinin fonunda üryan ədəbiyyat yarana bilməzdi. Sürrealizmin özü belə 2-ci dünya müharibəsinə meydan oxuyan janr kimi meydana çıxmışdı. Vəbanın tuğyan etdiyi dövrdə yazıçıların əsas təsviri bu problematika ətrafında cəmlənirdi. İndi isə dünyanın ayrı problematikası mövcuddur və yazıçılar bunu öz əsərlərində əsk etdirməyə çalışırlar. Əfqan yazıçısı Atiq Rahiminin illər öncə "Singe-sabur” ("Səbr daşı”) romanını oxumuşdum. Bu romanda nəinki Əfqanstan, müasir dünyanın qan ağlayan Şərqinin iniltisini hiss etmək mümkündür.

Dediyiniz üryan ədəbiyyat isə, guya cinsəl azadlığın fonunda yaranmış əsərlərdir. Yadınızdadırsa, bir müddət xəbər başlıqları belə çılpaq motivli cümlələrin fonunda saytlarda yayımlanırdı. Kütlənin diqqətini cəlb etmək üçün. Amma indi cəmiyyət informasiya istəyir, onun diqqətini belə formalarla cəlb etməyə ehtiyac yoxdur. Bir daha psixoloji məqam üzərinə gəlirəm. Cəmiyyət cinsəl aclıqdan xilas olmayınca mənəvi estetika həddinə gələ bilmir, nə yazıq ki bu, belədir. O səbəbdən də bu hal da gözləniləndir, əslində. Yəni çox fantastik mənəvi gücə malik insan bu tip cazibələrin toruna düşmür. Çünki fantastik şüura malik insan üst xəttin insanıdır. O, ayrı mənəvi kateqoriyaya aiddir.Amma bütün cəmiyyət belə ola bilməz. Belə deyil də. Xristian dünyası İsa təlimini həyat tərzinə keçirdikdə nə ilə üzləşdiyini hamımız tarix kitablarından oxumuşuq. Ailə qurması, cinslərin bir-birinə meyl etməsi yasaqlanan dini konsepsiya, keşişlik və rahibəlik inkvizisiya dəhşətlərini üzə çıxardı. Demək bir qadına meyl etmək günah sayılırdısa, o dövrlərdə və yaxud əksinə, kişidən uzaq gəzmək bir rahibə qadın üçün nə qədər müqəddəs sayılırdısa, bəs bunun fonunda bir insanın əzabla öldürülməsi hansı əxlaq kodeksinə, çərçivəsinə, müqəddəsliyinə sığır? Sual budur. O səbəbdən də sosializmin cinsəl yasaqlarından qurtulmuş cəmiyyət əlbəttə ilk olaraq mədə doyumunu düşünəcəkdi, sonra cinsəl doyumluluğuna çalışacaqdı, çox sonra mənəvi doyumluluq, estetika mərhələsinə gəlib çatacaqdır. Artıq estetika mərhələsində xırda-xırda addımlayırıq. Beyinlər oyanır. Belə oyanışın ədəbiyyatı da gözəl olacaq, incəsənəti də. Bu torpaq hələ yenidən Nizamilər, Nəsimilər, Füzulilər, nə bilim Balzaklar, Tolstoylar yetişdirəcək. Mütləq yetişdirəcək. Bu, məntiqi ardıcıllıqdır.

- Qəzetdə kiminsə şərəf və ləyaqəti təhqir olunursa, onu məhkəməyə verirlər. Bu, aydındır. Əxlaqsızla dolu olan romanlar isə böyük bir oxucu kütləsinin şərəf və ləyaqətini təhqir edir, lakin hamı susur, sanki bu, belə də, olmalıdır.

Tənqidçilər susmadı. Ədəbi prosesləri izləyən birisi kimi söyləyə bilərəm. Əsəri ətrafında sünii səs-küy yaradanlar da tənqidçi susqunluğu önündə özlərinə baxıb üstlərini çıxrpdılar, qələmlərinin tozunu sildilər. Artıq ədəbiyyatımızda belə problemimiz yoxdur, sizi əmin edirəm.

- Çox vaxt öyünürük, qərb texnologiyaları və sair. Hər şey Avropa standartlarına uyğun görülməlidir. Etiraz etmirəm. Lakin bir şeyi qətiyyətlə demək istəyirəm ki, Qərb mədəniyyəti Şərqə yox, Şərq mədəniyyəti Qərbə transfer edilməlidir. Nizamilər, Nəsimilər, Füzulilər olanda Avropa ölkələrində, o cümlədən Rusiyada "ədəbiyyatın əlifbasına” yenicə keçmişdilər. Mənimlə razısınızmı?

Nizami, Füzuli, Nəsimi İslam intibahının məhsulu idi. Onlar qanlarıyla azərbaycanlı idilər. Amma ümumi elmi (xurafi yox) islam mədəniyyətinin fonunda yaranmışdılar. Yəni başqa cür ola da bilməzdi. Nəinki ədəbiyyatda həmin dövrdə memarlıq, elm, astronomiya, riyaziyyat, nücum, miniatür və.s. sahələr inkişaf edirdi. Mədəniyyətlər bir-birinə qovuşmuşdu və bu qovuşum nəticəsində fundomental əsərlər meydana çıxmışdı. Bizim tariximiz qırıq-qırıq anlardan ibarətdir, nə yazıq ki. Yenicə özünə gəlmiş xalq dəfələrlə istilalara məruz qalıb və mənəvi zəncir yarıda qırılıb. Cümhuriyyət dövrü davam etsəydi, müstəqilliyimiz yarıda dayanmasaydı, istiqlal motivli, maarif səslənişli ədəbiyyatdan sonra digər məntiqi mərhələlər gələcəkdi. Amma olmadı, zəncir qırıldı. Sosialist realizmi qədər ədəbiyyata zərbə vurmuş iyrənc mərhələ hələ olmamışdır. Bütün ədəbiyyatımız alt-üst oldu. İndi milli oyanış mərhələsindəyik. Özünüdərk, özünüqiymətləndirmə, özünə sarılma mərhələsindəyik. Allah bu müstəqilliyimizi bizə çox görməsin. İnşallah hələ görəcəksiniz necə Nəsimilər yetişəcək.

- Gəlin etiraf edək ki, ədəbiyyatımızda mövzu kasadlığı var. Hətta plagiatlıq da hiss olunur.

Mövzu qıtlığı deməzdim. Sadəcə dünya ədəbiyyatı arenasına çıxa bilmədiyi üçün gənc qələm sahibi dünya ədəbiyyatını oxuyaraq eynisini yaradır. Kopya (surət) isə heç vaxt maraqlı deyil, belə olduğu təqdirdə heç vaxt maraqlı olmayacaqsan. Plaqiat isə bütün dövrlərdə mövcud olub. Mənim əsərlərimi belə plaqiat edənlər var. O qədər fikir və düşüncələrimi başqalarının yazılarında görmüşəm ki...Hətta mətnlərimin, hekayələrimin adından başlayaraq "yeni” mətnlər yaradıblar. Mən belə şeylərdən qorxmuram. Onlar kopyadırlar.

- Bəzi üzdəniraq "yazarlar” belə düşünürlər ki, jurnalistdən yazıçı çıxmaz. Bunu bir jurnalist kimi, bədii yaradıcılıqla məşğul olduğuma görə demirəm. Aydınlıq gətirmək istəyirəm. Bernard Şou-nun 99 pyesi 100 ildir ki, dünyanın teatr səhnələrindən düşmür. Onun belə bir sözü vür. "Ədəbiyyat da, tarix də, jirnalistikadan başlayır”. Mark Tven, Cek London, Hemunquey, Ayzek Əzimov, Rey Bredberi, Yaroslav Qaşek, Jorj Simenon, Qabriel Qarsia Markes, Simonov, Safronov kimi nəhəng yazıçılar bədii yaradıcılığa jurnalist kimi başlayıblar. Sizin fikrinizi bilmək istərdik.

Yazıçılıq peşə deyil. Yazıçılıq ruh halıdır. Mühəndis olub da yazıçı ruhuna malik ola bilərsən. Eləcə də jurnalist olub da yazıçı ola bilərsən. Mənim üçün bir şey əsasdır. Ya istedadlısan, ya da istedadlı deyilsən. Kim, nəçi olmağın qətiyyən önəmli deyil. Siz isə həm gözəl jurnalist, həm də yazıçı kimi qələminizi, imzanızı artıq sübut etmiş insansınız. Eyruz Məmmədov dedikdə, ikinci bir adam yada düşmür.

- Sizi respublikada esse ustası kimi tanıyırlar. Bu janr demək olar ki, ədəbiyyatımızda unudulmuşdu. İndi yavaş-yavaş dirçəlməyə başlayıb. Siz niyə esseyə müraciət etdiniz? Daxili təlabat idi, yoxsa düşüncələriniz sizi rahat buraxmırdı. İçinizdəkiləri oxuculara çatdırmaq istəyirdiniz?

Ustası deməyək, təvazökarlıqdan uzaq olar. Ədəbiyyatımızda az da olsa gözəl esse qələm sahibləri mövcuddur. Sadəcə ola bilər mənim izah etdiyim, danışdığım məsələlər fəlsəfi, sosioloji, din, mifologiya ilə əhatələndiyindən dərk sahibləri tərəfindən maraqla qarşılanır. Əslində mənə əvvəllər deyirdilər ki, ədəbiyyatın bütün janrlarına baş vurmusan, şeir, nəsr, esse, pyes (roman qalıb) təyin et hansı istiqaməti istəyirsənsə birini seç. Cavabım daima eyni cür olur, ruhuma azadlıq vermişəm, düşüncələrim gah şeir, gah hekayə, gah da esse şəklində zühur edir. Fikirlərimə "dayan” səni mütləq şeir qəlibində oxucuya çatdıracağam, deyə bilmirəm. Dəyərli tənqdiçimiz, professor Rüstəm Kamal "Ulduz” jurnalında ekspert qismində çıxış edərkən yaradıcılığım haqqında belə söyləmişdi: ""Günel Eyvazlı "on barmağında on mərifət” olan istedadlı və ağıllı, erudisiyalı və zəhmətkeş gənc yazarımızdır. Günel xanım üçün sanki maraqsız və çətin janr yoxdur – özünü hekayədə, essedə, tənqidi məqalədə, poeziyada, bədii tərcümədə də rahat hiss edir”.

Məsələn, siz daha çox esselərimi bəyənirsiniz. Bu yaxınlarda bir tələbə mənə yaxınlaşıb yeni kitabım haqqında fikir söyləyib deyir ki, müəllimə siz daha çox şeir yazın, esselərinizdən daha çox şeirlərinizi sevdim. Hər kəs düşüncə qabına uyğun olaraq ədəbi zövq alır. Siz intellektual olduğunuz üçün esselərimi sevirsiniz. Tələbəmiz bilik səviyyəsi elə də üst xətdə olmadığından yalnız poeziyadan estetik zövq ala bilir. Bəlkə də "Səbəb” şeirimi oxusa heç nə anlamaz.

O ki, qaldı niyə esseyə mürüciət etdim. Mən şeir yazdığım vaxtlarda fəlsəfi fikirlərimin şeirlərimi çox ağırlaşdırdığını bir gün hiss etdim. Məsələn, "Nəmrud”, "Səbəb” və bu qəbildən olan digər şeirlərim hazırlıqsız oxucuda beyin tıxaclanması yaradırdı. Düşündüm ki, fikirlərimi izah etməliyəm. Başladım eyni şeirlərin motivi əsasında mətnlərdə fikirlərimi izah etməyə, bir də gözlərimi açdım ki, esseistəm. Bəzi dostlarım zarafatla söyləyir ki, get-gedə filosof olmusan xəbərin yoxdur.

- Esselərinizi oxuyanda dərin fəlsəfi fikirlərə rast gəlirsən. Fəlsəfəyə meyliniz hardan qidalanır?

Mən həmişə qəribə adam olmuşam. Yəni səthi baxmamışam heç nəyə. Uşaqlığımda da qəribə olmuşam. Həm uşaq olmuşam, həm də yox, baxın bunu izah edə bilmirəm.Xalam nəslimizdə olan qızları xarakterizə edəndə, məsələn filənkəs ürəyiaçıq, canıyanan və.s. mənə gəldikdə - Günel müdrikdir, deyirdi. Onda hələ 11-12 yaşım var idi. Mənim nənələrimin danışdığı nəsl rəvayətləri beynimdən silinmir. Onlar əslində hamıya danışırdılar, niyə yaddaş ötürücüsü mən oldum, bilmirəm. Ulu babam Nağdəli Əlizadə Pirşağı kəndinin baş axundu olmuş insan olub. Deyilənə görə olduqca müdrik insan olub, el ağsaqqalı olub. Onun böyük kitabxanası mövcud idi. Kaş mən ona yaxın bir dövrdə dünyaya gələrdim. Bilmirik o kitablar hara pərən-pərən olub. Hər cür adam olur nəsildə. Önəm verməyiblər, dayaz düşüncəli olublar, bəlkə də paylayıblar, bilmirəm. Sonra mən eyni fikrləri digər şəcərə xətt daşıyıcımız olan akademik Akif Əlizadənin öz babası haqqında - Qafqazın şeyxülislamı olmuş babası haqqında dediyi fikirlərdə oxşarlığı gördüm. İnsanlar eyni dövrdə yaşayıb. Əmioğlu olublar. Fotoları var bizdə, bir-birlərinə də çox bənzəyirlər. Fəlsəfəyə meyl deyirsiniz, ona görə bunları çözələyirəm, bəlkə nəsildən gəlir, qanla keçib, bilmirəm. Yəni indiki qədər fəlsəfi kitablar oxumadığım vaxtlarda da öz düşüncə fəlsəfəmin olmasını hiss etmişəm. Ətrafımda baş verən, dünyada, cəmiyyətlərdə baş verən hər şeyi məntiqi və düşüncə ardıcıllığı saymışam. Heç nəyə səthi yanaşmamışam. Bir hadisənin arxasında mütləq başqa hadisəni görmüşəm. Suriya hadisələri baş verəndə, insan selini, qaçqın axınını görəndə, insan tələfatını görəndə mən də ağrayırdım, amma sonra bizdən asılı olmayan hadisələrin varlığına intuitiv inamım məni sakitləşdirdi. Baş verən müharibələr dəryaya atılmış daş effektində oldu və müsəlmanların dünyaya sıçraması, yayılması üçün situasiya yaratdı. Avropa elminə qarışacaq müsəlman mədəniyyətinin gözəlliklərini 20-30 ildən sonra hamımız görəcəyik. Mən sizi əmin edirəm. Bu, belə olacaq.

- Esse, hekayə, şeirlər müəllifisiniz. Eşitdiyimə görə, bir neçə pyes də yazmısınız. Pyesə müraciətinizi açıqlayardınız?

Bir gün hekayə yazırdım, gördüm ki, daxilimdə obrazlar bir-biri ilə danışır. Bildimki, istəsəm də onları susdura bilməyəcəyəm. Onlar mənim təhkiyyəm ilə izah olunmaq istəmirlər. Onlar danışdıqca təxəyyülümdə səhnə canlanırdı, hər biri bir qiyafədə hərəkət edirdilər. Beləcə ilk pyesim "Pikasso” yarandı. Sonra "Ave Mariya” yarandı. Demirəm yazdığım pyeslər fundomentaldır, qüsurlarım var. Amma mən qüsurları düzəltməyi sevirəm. Bilirəm ki, dramaturq kimi adımı əbədiləşdirə biləcəyəm. Mən bunu bacaracam.

- Yəqin ki, televizora baxırsınız. Gəlin etiraf edək ki, son illər telekanallarda gedən seriallar məişət səviyyəsindən kənara çıxmır. Bu, bilirsiniz nəyə bənzəyir? Adam dənizə girir, lakin dərinə gedə bilmir, çünki üzməyi bacarmlr. Bu, üzməyi bacarmayanlar başa düşmürlərmi, dənizdə dayaz yerdə dayandıqları kimi, serialları da dayaz, maraqsız olur? Tamaşaçıların zövqü niyə korlanmalı, qızıl vaxtları niyə əllərindən alınmalıdır?

Bu məsələ ilə bağlı bir dəfə də sizinlə həmsöhbət olduqda söyləmişdim, etiraf etməliyik ki, bugünkü seriallarımız məişət səviyyəsindən də aşağıdır. Film istehsalı ilə məşğul olan prodakşn başçılarına, prodüserlərə bu haqda deyirsən, deyir camaat belə istəyir. Deyirsən ki, olmaz ki, öz film mövzularınla cəmiyyəti mədəni səviyyəyə qaldırasan. Onda da cavab verir ki, siz dediyiniz şərtlər daxilində film çəksək reytinqimiz aşağı düşər. Bir müddət bu sahədə məşğul olmuşam. Sonra dayazlıqda boğulub kənara çəkilmişəm. Təsəvvür edin, dayaz məişət motivli seriya yazırsan, sonra özünə gəlib "Mnemosina-yaddaş ilahəsi” adlı esse yazırsan və hiss edirsən ki, sən belə etməklə özünə xəyanət edirsən, ikili həyat yaşayırsan, soyuqdan istiyə keçid edirsən. Alınmır, belə olmur. Özümə də söz vermişəm milyon olsa belə, serial sahəsinə baş vurmayacağam. Ruhumun deqredasiya olunmasını heç istəmirəm.

- Siz daha cox kimi mütaliə edirsiniz?

Hal-hazırda Cümhuriyyət ensiklopediyasını oxuyuram. Böyük mütəffəkkirlərimizin həyatını son vaxtlar mütaliə edirəm. Axundovu, Vazehi, Həsən bəy Zərdabini, Əli bəy Hüseynzadə, Cümhuriyyət fəadailərini oxuyuram. Mirzə Kazım bəyin elmi, din yönümlü traktatlarını oxuyuram. Hamıya da oxumağı məsləhət görürəm. Dilimizə çevrilib-çevrilmədiyindən xəbərsizəm. Amma rus dilində var. Bütün kitabxanalardan alıb oxuya bilərlər.

Çox nadir hallarda romanlar oxuyuram. Bacardığım qədər bədii ədəbiyyat oxumuram, çünki istəmədən də tərzinə təsir edə bilir, başqasının fikirləri sən istəmədən də əsərinə gəlib çıxa bilir. O səbəbdən də oxumuram. Tarixi, fəlsəfi traktatlar oxuyuram. Maraqlı filmlər izləyirəm. Özümdə axtarış edirəm. Bir də hər şənbə "Ədəbiyyat qəzeti”ndən biri-birindən dəyərli yazıları oxuyuram.

- Kitabların təbliğatı sizi razı salırmı? Salmırsa nə etmək lazımdır?

Vəziyyət hal-hazırda yaxşıdır. Yəni 10 il bundan öncəyə nisbətən çox yaxşıdır. Əslində təbliğat öz bəhrəsini verdi. Zamanla da lap yaxşı olacaq.

- Ənənəvi sual. Nə üzərində işləyirsiniz?

Bu yaxınlarda sizin də haqqında yazdığınız "İşıq” adlı kitabım işıq üzü gördü. Kitab Dövlət Başçısının Azərbaycan Yazıçılar Birliyinə ayırdığı maliyyə hesabına çap edildi. İlk kitabım da Nəşriyyat hesabına çap edilmişdi. Yeni kitab haqqında düşünürəm, amma deməyəcəyəm. Ən əsası tələsməyəcəyəm. Keyfiyyətli, düşündürücü bir kitab ortaya qoyacam. Çünki əsas olan kəmiyyət yox, keyfiyyətdir.